بررسی مولفه های تاثیر گزار بر حضور زنان در خیابان شهری (نمونه موردی خیابان ارگ مشهد)

بررسی مولفه های تاثیر گزار بر حضور زنان در خیابان شهری (نمونه موردی خیابان ارگ مشهد)

نویسندگان  مهسا فاطمی خادر، ایمان قلندریان گل خطمی

منتشر شده از : مقالات همایش زن،معماری و شهر

چکیده: فضاهای شهری ، مورد استفاده شهروندان و تبلور زندگی جمعی آنهاست و باید پاسخگوی نیاز زندگی اجتماعی و جمعی آنها در مقیاس شهر باشد .چرا که این فضاها باید به گونه ای طراحی شود که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری داشته باشند و بستری برای فعالیت های انسانی و برقراری تعاملات اجتماعی باشد.یکی از گروه های استفاده کنندگان از فضای شهری زنان می باشند که با توجه به نوع جنسیت، مسئولیت و نقش های مختلفی که بر عهده دارند با محدودیت بیشتری در استفاده از آن روبرو هستند.حضور زنان در فضاهای شهری و تعامل اجتماعی با سایر افراد در بالا بردن روحیه اجتماعی و فردی اینان بسیار موثر می باشد. بنابراین باید فضاهای شهری به گونه ای طراحی شوند که برای استفاده بانوان مناسب باشد. در این پژوهش پس از بررسی ویژگی خیابان شهری، به مولفه های موثر بر حضور زنان در آن اشاره نموده و این مولفه ها را برروی نمونه مورد بررسی مطالعه می نماییم.   واژه های کلیدی: فضای شهری ، زنان ، محدودیت ، خیابان شهری

 

1- مقدمه :

انسان برای زندگی بهتر در جامعه به برطرف کردن نیازهای خود اقدام می کند.این خواسته ها فراتر از نیازهایی به خوراک و پوشاک می باشند .اگرچه موارد یاد شده از نیازهای اساسی زندگی بشری است اما به عقیده برخی محققان نظیر مازلو طبیعت و سرشت اصلی انسان همانا خودشکوفایی و خلاقیت می باشد . به عقیده وی علاوه بر نیازهای اولیه که نام فیزیولوژیکی را بر آن می گذارد، انسان نیازمند به داشتن امنیت، برقراری روابط اجتماعی و خلاقیت می باشد.از آن جا که انسان ها موجوداتی هستند که به صورت جمعی زندگی می کنند ، یکی از نیازهای ضروری آنان برقراری روابط اجتماعی و حضور در جامعه است. شهر و فضاهای شهری به عنوان بستر شکل گیری این روابط مطرح هستند. یکی از مشخصه های بارز فضای شهری اینست که فضای شهری صحنه ای است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود و فضایی است که به همه مدام اجازه می دهد به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند. در این فضا به استفاده کنندگان امکان داده می شود تا با شکستن برخی مرزهای اجتماعی ، در یک محیط جدید کنار هم جمع شوند(پاکزاد،1388: 81).آن چه در این دو تعریف قابل تاکید است وجود تعاملات اجتماعی و استفاده همگانی از فضا به عنوان یکی از مشخصه های اصلی فضاهای شهری است. بنابراین فضاهای شهری باید به گونه ای باشد که تمام افراد با ویژگی های خاص خود بتوانند بدون محدودیتی از آن بهره ببرند. افراد با توانایی های متفاوتی از فضاهای شهری استفاده می کنند و این فضاها باید متناسب با شرایط و ویژگی های استفاده کنندگان، ایجاد و تجهیز گردد. زنان یکی از گروه های استفاده کننده از فضای های شهری می باشند .آنان به عنوان بخش اعظم جامعه و تربیت کنندگان نسل آینده باید حق حضور در فضا را داشته باشند.در حالیکه این قشر وسیع در استفاده از فضاهای شهری با محدودیت های عدیده ای مواجه هستند.”رویکرد جنسیتی” در طراحی و برنامه ریزی فضاهای شهری مبتنی بر نیازهای مردان، به ایجاد فضاهای مردانه منجر شده است و شهرسازی را دچار نوعی  “کوری جنسیتی” کرده است. حضور در فضا حق مسلم زنان است و آنان نیز همانند مردان باید از شرایط برابر برای حضور در فضاهای شهری برخوردار باشند.یکی از فضاهای شهری که مورد استفاده اکثر بانوان می باشد، خیابان شهری است. خیابان های شهری مکان هایی جهت تعاملات اجتماعی می باشند و جنب و جوش شهری در آن ها به حداکثر کمی و کیفی خود رسیده است و علاوه بر تقویت زندگی جمعی، زمینه حضور فردی افراد را فراهم می آورند. در ادامه به بررسی ویژگی های فضای شهری ،خیابان ،محدودیت های حضور زنان در خیابان و چگونگی تناسب آن برای استفاده زنان می پردازیم. سپس با بررسی یکی از خیابان های شهر مشهد (خیابان ارگ)  به ارائه سیاست ها و راهبردهایی جهت مناسب سازی این فضا برای حضور زنان می پردازیم.

 

• مبانی نظری :
  • فضای شهری

مردم برای قدم زدن ، خرید ،ملاقات دوستان و… به فضاهای شهری می روند .در طول تاریخ مدنیت ، مکانهایی در شهر وجود داشته است تا افرادی با مجموعه ای از ارزشهای مشترک با رفتن به آنجا با یکدیگر ارتباط داشته باشند. این مکان ها همیشه شبیه محل های نمایش خیابانی بوده اند ، آنها مردم را به تماشای دیگران، گردش،تفرج ،پرسه زدن دعوت می کنند.(حیدری ، 1389 )فضاهای شهری ، مورد استفاده شهروندان و تبلور زندگی جمعی آنهاست و باید پاسخگوی نیاز زندگی اجتماعی و جمعی آنها در مقیاس شهر باشد .چرا که این فضاها باید به گونه ای طراحی شود که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری داشته و بستری برای فعالیت های انسانی و برقراری تعاملات اجتماعی باشند.در این فضاها شهروندان بدون آنکه یکدیگر را بشناسند و یا حضور آنها مقید به روابط محیطی زندگی خویش باشد ، با یکدیگر برخوردهای اجتماعی چهره به چهره دارند.به همین دلیل است که نحوه حضور و رفتارهای آنها بسیار متنوع و راحت تر از سایر فضاهای عمومی می باشد.( پاکزاد ،1386)همانطور که در قبل ذکر گردید وجود تعاملات اجتماعی یکی از ملزومات فضاهای شهری می باشد .بنابراین شرط اساسی برای اینکه فضای عمومی ، فضای شهری تلقی گردد اینست که در آن تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد. اگر چه فضاهای شهری کالبدی است سازمان یافته و دارای نظم ، اما آنچه به این  فضا معنا می بخشد ، ارزش ها و هنجارهای انسان است. انسان جزئی از فضاست ، با عادات و رفتارهای متفاوتی که دارد .الگوهای روابط اجتماعی ثابت نیستند و یک فضا با جایگزین شدن رابطه اجتماعی خاص ،چهره متفاوتی به خود می گیرد. (پاکزاد ،1386 ) انسان ها با توجه به نوع نیاز خود از این فضا استفاده می کنند .بنابراین باید فضاها به طور مناسبی طراحی شوند تا کاربران – با محدودیت های مختلفی که دارند- بدون مشکلی برای رفع نیاز خود از فضا استفاده نمایند.

 

• ضرورت حضور زنان در فضاهای شهری

همانطور که ذکر گردید فضاهای شهری به عنوان عرصه ای که زندگی جمعی در آن جریان دارد و بستر زندگی و فعالیت شهروندان است، باید با توجه به شباهتها و تفاوتهای میان افراد و گروه های سنی و اجتماعی و جنسی مختلف، نیازهای اجتماعی شهروندان را برآورده سازد و خدمات مورد نیاز استفاده کنندگان را در شرایطی فراهم کند تا  به نیاز تمامی اقشار اجتماعی از جمله زنان پاسخ مناسب دهد.یکی از مهمترین نیازهای انسان در فضای شهری ،نیاز به برقراری ارتباط در فضای شهری است.بنابراین فضاهای شهری باید به این نیاز زنان پاسخگو باشد. ( رضازاده، 1388 ) شهرسازی مدرن با همه دعاوی آزادی و برابری، در ماهیت خود خصلتی مردسالانه دارد و بسیاری از موارد نیازها و ارزشهای زنان را نادیده گرفته است. جنبش توسعه پایدار و جنبش زنان در جهان نشان داده است که در شرایط دنیای امروز دستیابی به یک جامعه پایدار و عادلانه ، بدون مشارکت و حضور زنان امکان پذیر نیست که این حضور پذیری ارتباط تنگاتنگی با محیط شهر و بلاخص فضاهای شهری دارد. زنان به عنوان یکی از گروه ها و نیروهای اصلی رشد و تاثیرگذار اجتماعی در حیات مدنی شهرها ی امروز دارای نقش پررنگی در مقوله های مرتبط با شهر هستند. زنان به عنوان یک شهروند کامل همانند مردان باید از حقوق شهروندی بهره مند شود.حق حضور و ایجاد روابط اجتماعی ،حق مسلم زنان است.( رضازاده، 1388 )هیچ جامعه ای نمی تواند توسعه یافته تلقی شود مگر انکه در آن مشارکت همه جانبه و خود آموزی اجتماعی صورت گیرد. نگاه همه جانبه به توسعه یافتگی اجتماع، بیش از پیش ضرورت توجه به مشارکت و نقش پذیری زنان در امور شهرها و پاسخگو بودن شهرسازی در تبادل نیازهای زنان را مشخص می کند. زنان به عنوان نیمی از جمعیت جهان باید از حق حضور در فضا بهرمند شوند.حضور  زنان در فضاهای شهری مناسب، زمینه مشارکت آنان را در فعالیت­های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی افزایش می دهد که این مسئله سبب افزایش روحیه اجتماعی زنان  می شود.

 

• خیابان شهری

در اینجا به بررسی ویژگی ها و مشخصات خیابان شهری از نظر اندیشمندان شهرسازی می پردازیم و پس از آن ویژگی های مهم و اساسی خیابان شهری را بر می شمریم:

فرانسيس تيبالدز[1] 10 اصل طراحی شهری را در سال 1989 چنين بيان مي كند:

1. مكان ها پيش از ساختمانها در نظر گرفته شوند.
2. از گذشته ها بايد درس گرفت و به بافتهاي موجود احترام نهاد.
3. از كاربري مختلط در شهرها استفاده شود.
4. مقياس انساني در طرح رعايت گردد.
5. آسايش پياده ها تامين گردد.
6. تمام گروه هاي جامعه در نظر گرفته شده و مورد مشورت قرار گيرند.
7. خوانايي محيط به عنوان يك هدف در نظر گرفته شود.
8. محيط به شكلي انعطاف پذير و انطباق پذير طراحي و پيش بيني گردد.
9. رشد و تغييرات محيط شهري به مثابه فرآيند تدريجي در نظر گرفته شود در ارتقاء پيچيدگي ، شادي بخش بودن و ايجاد خوشايندي بصري محيط تلاش گردد (گلکار،1380)

کریستوفر الکساندر^[2] خیابان شهری را زمینه رویارویی های اجتماعی، اعتراضات سیاسی و مکانی برای لذت بردن می داند. وی معتقد است در هر جامعه ای باید بین افراد از کودک تا کهنسال چرخه توازن ایجاد شود. افراد سالخورده به همسالان خود و سایر گروه ها نیاز دارند همانطور که جوانان نیز به کهنسالان نیاز مندند. بنابراین خیابان شهری باید به گونه ای باشد که مانع جدایی گزینی افراد جامعه خصوصا سالخوردگان و کم توانان باشد.(Alexander, 1977)

کامیلو زیته^[3] به مقوله ای به نام طراحی کامل و یکدست اعتقاد داشت. برای وی فضای شهری فضای بسته ای است که در یک کلیت خاص تعریف و محدود می شود. او نظم شهری را به عنوان ساماندهی یک سری مجموعه های منفرد نمی بیند که تک تک رها شده اند؛ بلکه فضای شهری را فضایی ممتد می داند که مجموعه ها در آن با یکدیگر در هماهنگی کامل قرار دارند. از نظر وی خیابان عنصر اساسی شهر و تجلیگاه زندگی اجتماعی و عملکردهای حیاتی محسوب می شود و تنها یک راه عبوری نیست. زیته اصطلاح پانورامای خیابانی را برای نخستین بار مطرح نمود و از دلپذیری دورنماها و منظر پیوسته و چشم انداز شهری سخن گفت. او ایجاد جاذبه های هسته ای(میادین )و خطی (خیابان ها) را چه به لحاظ بصری و چه عملکردی لازمه حیات و بقای زندگی اجتماعی شهر می داند.(زیته، 1385)

گرين[4] چهار مؤلفه را بيان مي كند كه هر يك از اين مؤلفه ها خود در بر گيرنده عناصر متعددي هستند.

1. عملكرد: شامل ارتباط ، امنيت ، آسايش اقليمي وتنوع
2. نظم: انسجام ، وضوح ، پيوستگي و تعادل
3. هويت: شكل دادن به كانون ها ، وحدت ، شخصيت و خاص بودن
4. جذابيت: مقياس ، تناسب بصري و عملكردي ، سرزندگي و هارموني (گلکار،46:1380).

“كميسيون معماري و محيط مصنوع ” و “وزارت محيط ، حمل و نقل و مناطق ” راهنمای به كمك طراحي[5] را تهیه می کنند که اطلاعاتي مناسب و عملي را براي طراحي مطلوب ارائه مي دهد .اهداف عملياتي بيان شده در اين راهنما عبارتند از:

1. شخصيت يا كاركتر: مكاني با هويت مختص به خود
2. تداوم و محصوريت: مكاني كه در آن ، فضاهاي عمومي و خصوصي به روشني قابل تشخيص مي باشند.
3. كيفيت عرصه عمومي: مكاني با محدوده هاي بيروني جاذب و موفق
4. سهولت حركت: مكاني كه دسترسي و حركت در آن با سهولت صورت مي گيرد.
5. خوانايي: مكاني كه تصوير ذهني شفافي داشته و به سهولت درك مي شود.
6. انطباق پذيري (سازگاري): مكاني كه به سهولت مي تواند تغير كند.
7. گوناگوني(تنوع) مكاني با تنوع و انتخاب: ارتقاء تنوع و انتخاب از طريق اختلاطي از توسعه كاربري هاي سازگار كه براي ايجاد مكاني موفق كه پاسخگوي نيازهاي محلي باشند با يكديگر تعامل دارند.(حسینی، 1388)

جین جیکوبز^[6] از دید جامعه شناسانه به شهر نگاه می کند. به عقیده وی تمرکز باعث شکل گیری روابط و علائق اجتماعی و انسانی می شود، بنابراین در ساماندهی شهری به جنبه های جمعیتی و اقتصادی توجه خاص دارد و در برقراری نظم و ساماندهی، به جامعیت، قابلیت انعطاف، ریتم، توانایی سنجش و اندازه گیری توجه می کند. به عقیده وی وجود مراکز پر تراکم موجب جذب بیشتر ساکنان می شود و این امر موجب ارتقای اینگونه محیط ها شهری می شود. وی می گوید از مراکز شهری متراکم نباید هراسید بلکه می بایست با ایجاد نظم و ساماندهی از آثار مثبت آن بهره مند شد. بنابراین مراکز شهری می توانند از یکسو همواره فعال بوده و از سوی دیگر به وسیله مردمی که در آن ها کار و زندگی می کنند، تحت نظارت و کنترل دائمی باشند.(پاپلی یزدی، 1382) انگاره های ذهنی وی شدیدا بر ستایش خیابان تاکید دارد و سه کیفیت اساسی برای خیابان بیان می کند:

• خیابان باید تمایزی صریح بین فضاهای عمومی و خصوصی ایجاد کند.
• برای نظارت و مراقبت از خیابان چشمانی لازم است، چشمانی که می توان آن ها را مالکان طبیعی خیابان نامید. بناهای مجاور خیابان نیز باید به سوی آن جهت گیرند.
• پیاده رو باید بدون هیچ توقفی مورد استفاده قرار گیرد، این تنها امکان برای افزایش تعداد چشمان حاضر در خیابان و جذب نگاه کسانی است که در داخل بناها حضور دارند؛ چرا که هیچ کس دوست ندارد از پنجره ای که به خیابانی خالی باز می شود، نگاهی به بیرون اندازد.

وی به نقش اساسی عناصر شهری نظیر فروشگاه ها و مکان های عمومی در ایجاد سرزندگی اشاره می کند و معتقد است این فضاها می توانند دامنه نشاط و سرزندگی را به نقاطی بکشانند که به خودی خود جذابیتی ندارند (شوای، 1384). مطالب ذکر شده به صورت خلاصه در جدول شماره 1 آورده شده است.

جدول شماره 1 :جمع بندی ویژگی خیابان از دید اندیشمندان

اندیشمند	ویژگی خیابان
کریستوفر الکساندر	زمینه رویارویی اجتماعی،اعتراضات سیاسی ،مکانی برای لذت بردن
کامیلو زیته	مکانی جهت تجلی زندگی اجتماعی
گرین	عملکرد،نظم،هویت،جذابیت
جین جیکوبز	خوانایی،نظارت اجتماعی،سهولت حرکت
کمیسیون معماری و محیط مصنوع	هویت،تداوم و محصوریت،کیفیت عرصه عمومی،سهولت حرکت،خوانایی،انطباق پذیری،تنوع

 

 

2-4 – محدودیت حضور زنان در خیابان های شهری

کریستین دی در تعریف خود از محدودیت بیان نموده  است که محدودیت ها شامل عواملی می شوند که میان فعالیت­های زنان در فضاهای عمومی و تجارب آن ها از یک طرف و رضایت استفاده از فضاهای عمومی (شامل لذت ،ترجیح،مشارکت و معنا) فاصله می اندازد. در بررسی  تحقیقات موجود محیط – رفتار ، کریستین دی بسیاری از محدودیت های موثر بر استفاده زنان از فضاهای عمومی شهری را مستند نموده است. دی معتقد است محدودیت ها شامل منابع محدود مانند پول و تحرک ، احساسات بازدارنده مانند ترس و استرس ، مسئولیت های بازدارنده و سنگین مانند کار در منزل و نگهداری از کودکان و هم چنین موقعیت ها و هنجارهای موثر اجتماعی مانند اصول و هنجارهای محدود کننده جنسی و یا طراحی و برنامه ریزی غیر حساس به موضوع است. البته این محدودیت ها ممکن است با توجه به زمان و مکانی که زنان از فضاهای عمومی استفاده می کنند و یا مدت زمان استفاده و رفتار و تجارب آنها در طول زمان استفاده از فضا تاثیر متفاوت باشد. (Day,2000,104)

در ایران به دلایل مختلف اجتماعی ،فرهنگی ،سیاسی و … فضاهای شهری در انحصار مردان قرار داشته و توجه لازم به مشکلات و محدودیتهای زنان برای استفاده از فضا- خصوصا در ساعات شب – نشده است. زنان به دلیل مسائل فرهنگی ، وجود معضلات اجتماعی، احساس عدم امنیت ، نبود حمل و نقل مناسب و در کل نبود فضایی تعریف شده برای حضور در فضاهای شهری خصوصا در شب، ساعات محدودتری را می توانند در بیرون از خانه سپری کنند و همین خود یکی از محدودیت های جدی برای فعالیت اجتماعی و حضور آنها در فضاهای شهری است که سبب کاهش مشارکت اجتماعی زنان و کمرنگ شدن حضور آنان در فضا شده است. این مسئله علاوه بر آسیب های روانی فرد بر خانواده ها، در نهایت بر کل جامعه تأثیرگذار خواهد بود.

در بررسی میدانی که توسط نگارندگان صورت پذیرفته است؛ زنان و مردان درباره مولفه های تاثیرگذار بر خیابان شهری پاسخگو بوده اند. سه ویژگی سهولت حرکت پیاده، ایمنی و امنیت در بین زنان از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. به عبارت دیگر؛ این عوامل از دید زنان در استفاده آنان از فضای شهری(در اینجا خیابان شهری) بسیار مهم می باشد. این امر بیانگر محدودیت بیشتر زنان نسبت به مردان است. عوامل محدود کننده ای مانند خطر و ترس، مهمترین عناصر در تجربه زنان  در فضاهای شهری هستند که استفاده زنان از فضای شهری را محدود می کنند.(krenichyn,2004,127) ترس به عنوان عامل مهمی در عدم حضور زنان در فضاهای شهری خصوصا در زمان شب مطرح می شود. عامل امنیت موضوع بسیار مهمی است که بر کاهش میزان حضور زنان نسبت به مردان در شب تاثیر می گذارد. به عبارتی  نسبت زنان به مردان به هنگام شب تغییر فاحشی دارد. زنان ممکن است از رفتن به مراکز شهری واهمه داشته باشند چرا که مردان و بخصوص جوانان این مناطق رابه سلطه خود در آورده باشند (مدنی پور ،1397 ). از طرف دیگر با توجه به ویژگی های جسمانی زنان و عدم توانایی در پاسخگویی سریع به تغییرات محیط و ناهنجاری های کالبدی، ارتقائ ایمنی فضا از دیگر عوامل مهم و اساسی تلقی شده است. با توجه به اینکه زنان در جامعه نقش های مختلفی دارند و اکثرا به همراه فرزندان خود از خیابان شهری استفاده می کنند – بغل کردن کودکان و یا استفاده از کالسکه و یا باردار بودن آنان – سهولت حرکت پیاده برای آنان بسیار مهم و حیاتی می باشد. در ادامه به بررسی مولفه های بررسی شده برای نمونه مورد بررسی می پردازیم و بررسی می کنیم که چطور می توان در یک خیابان شهری ایمنی و امنیت را ارتقا داد و حرکت پیاده را نیز ساده نمود.

 

• روش شناسی
  • روش تحقیق

روش این تحقیق بر پایه رویکرد تعاملی و اخذ نظرات بانوان استفاده کننده از فضای شهری و در چارچوب روش تحقیق تحلیلی بوده است. روش گرد آوری اطلاعات، روش کتابخانه ای و روش میدانی است که در روش کتابخانه ای از متن خوانی و فیش برداری،….و در روش میدانی از روش مشاهده و مصاحبه استفاده شده است.

 

• معرفی محدوده مورد مطالعه

قلعه ارگ مشهد که در دوران شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده است روزگاری جایگاه اصلی والی خراسان بوده است. خیابان ارگ با قدمتی چند ساله ، در زمان پهلوی از بهترین نقاط مشهد بوده که با داشتن زیبا ترین مغازه ها ، کافه ها ، کلوپ ها ، رستوران ها و سینماها یکی از محله های مرفه نشین مشهد به شمار می رفته است. مجموعه باغاتی از شهر قبل از خیابان کشی در این قسمت واقع بود که از باقی مانده آن میتوان به باغ ملی و درختان کهن سال در این محور اشاره کرد . آمد وشد پیاده و وجود درختان و فضای سبز کیفیت محور را به لحاظ زیست محیطی دو چندان کرده بود اما متاسفانه بعد از دهه 60 تا حال با ایجاد خیابان کشی و وجود کاربری های جاذب و کشش اتومبیل به این ضلع وهم چنین ساخت و سازها باعث تخریب بیش از اندازه درختان و فضای سبز در این محور شده است. این خیابان دارای قدمت زیادی می باشد و در تعریف هویت تاریخی شهرمشهد  جایگاه خاصی دارد. این خیابان به لحاظ  برخورداری از پیشینه تاریخی و وجود کاربری های شاخصی همچون خانه ملک و باغ ملی  باعث شده تا آن  را بتوان به عنوان یک فضای شهری واجد ارزشهای بصری و عملکردی قلمداد نمود. محدوده مورد مطالعه ، خیابان امام خمینی(ره) مشهد ، حدفاصل میدان ده دی و تقاطع خیابان شهید دیالمه و بلوار مدرس ، واقع در حوزه جنوب غرب مشهد می باشد. (نقشه شماره 1) این محدوده، شامل کاربری اداری ، تجاری ، اقامتی ،فضای سبز،فرهنگی تاریخی و… است که بیشترین سهم به کاربری اداری و تجاری در مقیاس شهر اختصاص یافته است. (نقشه شماره 2)

 

 

 

نقشه 1 :موقعیت خیابان امام خمینی

نقشه 2 :کاربری اراضی خیابان امام خمینی

 

• بررسی خیابان امام خمینی (ارگ قدیم)

در بررسی خیابان ارگ توسط نگارندگان 4مولفه ایمنی ،امنیت ، تنوع و سهولت حرکت پیاده مورد ارزیابی قرار گرفته است.

 

• بررسی مولفه امنیت در خیابان ارگ

درنظام کاربری اراضی خیابان مورد نظر، بیشترین درصد را کاربری اداری وبعد ازآن تجاری به خود اختصاص داده است .کاربری های اداری مستقر در محدوده درمقیاس شهر ارائه خدمات می کنند و در روز جمعیت زیادی را به محدوده جذب می کند که با پایان یافتن زمان اداری و تعطیلی ادارات و تاریکی هوا به یک جداره  تاریک و غیر فعال تبدیل می شود که سبب کاهش امنیت در خیابان می شود.همچنین  عدم نورپردازی مناسب خیابان در شب و ارتفاع زیاد درختان در دو طرف محور سبب کاهش امنیت خیابان خصوصا در شب شده است.

• بررسی مولفه ایمنی در خیابان ارگ

در خیابان ارگ ،بدلیل جدا شدن دو جداره محور توسط پوشش سخت ،امکان برقراری ارتباط بین دو طرف خیابان بسیار محدود است و همین امر سبب شده است در دو قسمت بریدگی این محور( روبه روی خیابان جنت و رو به روی خیابان پاسداران ) تداخل حرکت سواره و پیاده را شاهد باشیم. این تداخل حرکت سبب شده است ایمنی خیابان ، خصوصا برای خانم ها (که اکثرا همراه با فرزندان خود هستند) کاهش یابد. همچنین پارک در قسمت ورودی پارکینگ باغ ملی و ورودی خیابان پاسدارن به خیابان ارگ بدلیل سرعت بالای وسائل نقلیه، ایمنی استفاده کنندگان از خیابان کاهش می یابد.

• بررسی مولفه سهولت حرکت پیاده در خیابان ارگ

مسدود شدن مسیر پیاده توسط میله ها در طول  پیاده رو ، پارک موتور سیکلت در پیاده رو، کف سازی نا مناسب پیاده رو (ناهموار بودن مسیر ) و اختلاف سطح در نقاطی که پیاده رو به خیابان می رسد موجب عدم تداوم و سهولت حرکت عابر پیاده را در طول خیابان ارگ می شود.

• بررسی مولفه تنوع در خیابان ارگ

خرده تجاری های موجود در میدان ده دی (ساندویچی) و تقاطع خیابان خسروی و بلوار مدرس (طلا فروشی، صرافی، ملزومات عروس و داماد،کفش فروشی،لباس فروشی و…) سبب تنوع و حضور مردم در ساعات مختلف شبانه روز در این محدوده شده است اما وجود کاربری اداری چون کنسولگری، اداره دارایی، بانک ملی، ساختمان هلال احمر و وجود کاربری های مزاحم (پارکینگ ملک ) سبب کاهش جذب مردم  در ساعات تعطیلی ادارات و عدم حضور پذیری آنان در فضا می باشد.

 

• نتیجه گیری

پس از بیان مشکلات که نتیجه مصاحبه و مشاهدات نگارندگان بود به ارائه راهبردها و پیشنهاد پلان راهبردی خیابان ارگ می پردازیم. جدول 2 خلاصه مشکلات و راهبردهایی جهت کاهش و رفع آن ها می باشد.

 

جدول 2:جمع بندی مشکلات و راهبردها

مولفه های مورد بررسی	مشکلات	راهبرد ها
بررسی مولفه امنیت	عدم نورپردازی مناسب خیابان در شب عدم نظارت از خیابان به پیاده رو به علت وجود درختان متراکم غیر فعال بودن جداره خیابان در شب	نورپردازی مناسب در دو جداره خیابان کم کردن ارتفاع درختان تعبیه نیمکت هایی برای نشستن ایجاد کاربری های 24 ساعته
بررسی مولفه ایمنی	تداخل سواره و پیاده	آرام سازی ترافیک
بررسی مولفه سهولت حرکت	کف سازی نامناسب پارک موتور سیکلت در پیاده رو مسدود شدن مسیرحرکت توسط موانع	ساماندهی کف سازی پیاده رو ساماندهی پارک حاشیه ای موتورسیکلت در پیاده رو همسطح کردن پیاده رو و سواره رو حذف میله های مسدود کننده راه
بررسی مولفه تنوع	وجود کاربری های مزاحم درصد بالای کاربری اداری	تغییر کاربری پارکینگ ملک و اتصال آن به خانه ملک جهت ایجاد فرهنگسرای ملک سبب جذب جمعیت به این محدوده و ایجاد تنوع در آن

 

با توجه به بررسی 4 مولفه ایمنی ،امنیت ، تنوع و سهولت حرکت پیاده و توجه به جدول بالا پلان راهبردی جهت حل معضلات خیابان مذکور پیشنهاد می گردد.(نقشه شماره3 )

نقشه شماره 3 :پلان راهبردی خیابان ارگ

منابع و مآخذ:

• پاپلی یزدی، حسین (1382): نظریه های شهر و پیرامون، تهران، انتشارات سمت
• پاکزاد،جهانشاه(1388) : مبانی نظری و فرایند طراحی شهری،انتشارات شهیدی
• پاكزاد، جهانشاه (1386): مباني نظري و فرآيند طراحي شهري، انتشارات شهيدي ، چاپ دوم
• حسینی، حمید. (1388): مؤلفه های مناسب سازی فضاهای شهری از دیدگاه معلولان جسمی – حرکتی، پایان نامه کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
• حیدری، امیر (نقدی بر منظر شبانه شهر تهران)، مجله اینترنتی معماری منظر، شماره 70، بهمن 89
• راضیه رضازاده، مریم محمدی،”بررسی عوامل محدود کننده حضور زنان در فضاهای شهری”نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی،شماره 38،تابستان 1388 )
• پاكزاد، جهانشاه (1386) مباني نظري و فرآيند طراحي شهري، انتشارات شهيدي ، چاپ دوم
• شوای، فرانسواز (1384): شهرسازی تخیلات و واقعیات، ترجمه سید محسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران
• گلكار، كوروش (1380) مؤلفه هاي سازندة كيفيت طراحي شهري، فصلنامة صفه، شمارة 32، نشرية علمي و پژوهشي معماري و شهرسازي دانشكدة معماري و شهرسازي دانشگاه شهيد بهشتي
• Alexander, Christopher and Sara Ishikawa and Murray Silverstein/ A Pattern language/ oxford university Press/1977
• Krenichyn, K. (2004) ‘Women and Physical Activity in an Urban Park: Enrichment and Support through an Ethic of Care’, Journal of Environmental Psychology, 24, pp. 117-130.
• Day, Kristen, (2000), ‘The Ethic of Care and Women’s Experiences of Public Space’, Journal of Environmental Psychology, 20, pp. 103-124.