| تاثیر طراحی شهری بر امنیت زنان | ||
|
||
|
||
| چکیده:
آنچه موجب سرزندگی فضای عمومی وارتقای کیفیت محیط شهری می گردد توجه به نیازهای همه مردم فارغ از سن، جنسیت، نژاد قومیت ،گروه بندی اجتماعی و تواناییهای فردی می باشد.گروههای آسیب پذیر جامعه اعم از زنان ،کودکان ،سالمندان و معلولین دارای حقوق شهروندی در استفاده از این فضاها می باشند. چون همه شمول بودن محیط های شهری برای گروههای مختلف سنی،جنسی و اجتماعی موجب افزایش حضور مردم ونشانه مدنیت و ارتقای حس شهروندی است،لذا توجه به نیازهای زنان به عنوان یکی از گروههای خاص و مناسب سازی فضاهای شهری برای حضور آنها حائز اهمیت بسیاری می باشد. به لحاظ تاریخی وبنا به دلایل بیشمار بر روی بسیاری از روش های مطالعات شهری و کیفیت فضاهای عمومی اثرگذار بوده اند. به عبارتی معماری وبرنامه ریزی شهری ،حرفه ای مردسالانه بوده و فضاهای شهری که حاصل این دو حرفه است،نیز فارغ از مسائل جنسیتی عمل کرده است. در نخستین برنامه ریزی های شهری در نیمه قرن بیستم شهرها بر اساس تفکیک کارکردها به شیوه سنتی مورد توجه قرار گرفته اند؛یعنی زنان به حوزه خصوصی (امور مربوط به خانه داری) ومردان به حوزه ی عمومی(بیرون از خانه)تعلق داشته اند.این تفکیک با افزایش شهرنشینی و توسعه شهرها همچنان ادامه یافته که به احساس ناامنی زنان در فضاهای شهری منجر شده است. به عنوان مثال تاریکی پل های عابر پیاده و زیرگذرها ،نحوه نورپردازی خیابان ها و….به گونه ای است که نیاز زنان در نظر گرفته نشده است ودر نتیجه موانعی برای مشارکت و حضور فعال آنان در جامعه ایجاد کرده است. البته این نکته نیز حائز اهمیت است که نگاهی تک جنسیتی (زنانه یا مردانه )هیچ گاه مشکلات را رفع نمی کند. کلمات کلیدی: امنیت ،محیط های ساخته شده، شهر ایمن،خوانایی . |
مقدمه:
برنامه ر یزی شهری هنگامی به معنای واقعی به اهداف شهری مطلوب نا ئل میشود که خواسته ها و نیازهای تمام شهروندان با توجه به اقتضای جنسیتی مورد توجه قرار گیرد. در این راستا، زنان نیز به عنوان یکی از اقشار جامعه، میبا ست در، درک برنامه ریزی شهری هر چه بیشتر دخیل باشند. طی سالهای اخیر در زمینه شهرهای مناسب زنان تحقیقات متنوعی در کل سطح دنیا و ایران انجام شده است، با ا ین وجود به سبب عدم گسترش و اجرای شاخصهای مورد انتظار هنوز در کل دنیاشهرهای اندکی به حد مطلوب نزدیک شده اند. از این جهت به تبع شرایط جهانی درشهرهای ایران نیزموضوع بارویکردهای نوین کمترموردبررسی وتحلیل قرارگرفته است.
محیط های ساخته شده به هرمحیطی دراطراف شهروندان اطلاق میشودکه توسط انسانهاساخته میشود. این محیط ها شامل ساختمانها،امکانات وفضاهای طبیعی است که مردم دراطراف آنهازندگی،بازی وکارمیکنند. مدارس، منازل،پارکها،مناطق دیدنی،مراکزخرید،زیرساختهای حمل ونقل همگی بخشی ازمحیط ساخته شده به شمارمیروند.
امنیت: برقراری امنیت به عنوان یکی از عوامل اصلی پایداری جامعه از همان ابتدای تشکیل جوامع بشری، از مهمترین دغدغه‌های انسان بوده و هست. در واقع «امنیت» زیربنای تامین سایر مایحتاج زندگی است. از همین رو با گذشت زمان و تغییر در روش زندگی‌ها و همگام با پیشرفت های گوناگون درعرصه های مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ابزار و روشهای گوناگون منطبق بر نیازهای جوامع بشری برای تامین امنیت در نظر گرفته شده و طبیعتا یکی از مهم ترین دغدغه های هر حکومت نیز باید تامین امنیت جامعه باشد.
شهر ایمن برای زنان چگونه شهری است؟
تحقیقات حاضربه دنبال پاسخ هاي سؤالاتی است که از نظرزنان،شهردلخواه آنهاچگونه شهری است؟
طراحی شهری فرآیندی است که به شکل دهی فیزیکی بافت های مختلف شهری و روستایی منجر می شود. طراحی شهری با رویکرد ساختارگرایی به ایجاد اماکن متعدد می پردازد. این فرآیند طراحی ساختمان ها، فضاها و چشم اندازها را در برمی گیرد و نهایتا جریانی را به راه می اندازد که به عمران و آبادی شهری کمک می کند.
طراحی بخشی از هنر سازمان دادن فضای کالبدی است که با رشته های مختلف علمی و هنری مانند برنامه ریزی شهری، معماری و منظر سازی، مهندسی فنی، مهندسی ترافیک و حمل و نقل روانشناسی، جامعه شناسی و اقتصاد سر و کار دارد و در عین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط پیدا می کند. پس می بینیم که دامنه ی فعالیتش بسیار گسترده است.
احساس امنيت اجتماعي:
احساس امنيت اجتماعي به فقدان هراس از اين كه ارزشهاي انساني موردحمله قرارگيرديابه مخاطره نيفتدوبه نبود هراس وبيم نسبت به حقوق وآزاديهاي مشروع است .
اين مفهوم به اين نكته توجه داردكه زنان چه مقدار احساس آرامش خاطروآرامش قلب دارندكه حقوق آنان رعايت ميشودوبه طورنسبي،احتمالاًموردحمله قرارميگيرند.
معرفي رويكرد امنيت ازطريق طراحي:
استفاده،(SBD)رويكردامنيت ازطريق طراحي هوشمندانه ازفضاي انسان ساخت به منظور ارتقاء امنيت شهري درفرايندطراحي وبرنامه ريزي محيط مصنوع است. درواقع مي توان اين رويكردرا بعنوان راهي براي تحقق شهري ايمن دانست كه ازاقدامات پيشگيرانه ازطريق طراحي وبرنامه ريزي شهري براي كاهش احتمال تجاوزوجرايم شهري بهره ميگيرد. ازاهداف اصلي اين رويكرد،افزايش امنيت شهري ازطريق كاهش جرايم درمحيط شهري است.
انسان و محيطي كه در آن زندگي مي كند كليتي تفكيك ناپذير از يكديگرند، اين محيط عرصه كاركردها و تعاملات اجتماعي مي باشد و براي تداوم و بقاي اين حضور و تعامل امنيت نياز اساسي است.
احساس امنیت:احساس امنیت حالتی است که درآن ارضاي احتیاجات وخواسته هاي فردي واجتماعی افرادانجام وشخص درآنجااحساس ارزش،اطمینان خاطرواعتمادبه نفس نماید)شعارينژاد، 1364)
نگاه تاريخي به الگوهاي زيستي نشان ميدهدامنيت نقش اساسي در شكل گيري و تكامل الگوهاي زيستي و منشا پيدايش زندگي به صورت جمعي و يكجانشيني است.
امنيت ساير ابعاد زندگي را تحت تاثير قرارداده و در واقع احساس امنيت لازمه حيات زندگي بشري است.
فضاهاي عمومي شهري در واقع بخش هاي كالبدي عرصه عمومي محسوب ميشوند ، بديهي است فقدان و يا ضعف فضاهاي عمومي بسياري از فعاليت ها ، رفتار هاو كنش هاي عرصه عمومي در محل مناسبي بروز و ظهور نخواهد كرد. ترس هاي ناشي از نا امني اجتماعي و اقتصادي پيش آمده در مكان هاي عمومي ، مي تواند براي عموم فضاهاي شهري زيان بار باشد .
امروزشهرسازان،معماران بيش ازپيش به ميزان قابل توجهي به اين واقعيت دست يافته كه مفهوم ساخت فضامنحصربه جنبه معماري آن نيست وميبايست از ره آورد جامعه شناسي نيزاستفاده كنند.لذا جامعه شناسان طراحي شهري، نبود بن مايه هاي زيباشناسي انساني (امنيت،تعلق خاطرداشتن،نظم،خوانايي و) .. درطراحي وساخت فضاهاي معماري وشهري راازعوامل شكست فضاهاونارضايتي مردم مي دانند. بدين ترتيب اين نيزهنرطراحان ودست اندركاران مسائل فضاهااست كه باچيدمان صحيح واستفاده بجاضمن به وجودآوردن محيط ومنظرمناسب وعملكردي درخوراستفاده ساكنين،به مسائل روحي،رواني وآرامش بخش محيط نيزتوجه كافي داشته باشند.
فرانسيس تيبالدز[1]دركتابخود((شهرهاي انسان محور))براي دستيابي به شهري مردمي وبراي همه ،چندشاخصه براي آن درنظرميگيردكه عبارتنداز: تنوع بخشي فعاليتهاواختلاط كاربريها،حفظ فضاهاي ويافته هاي گذشته،توجه به مقياس انساني،آزادي درحركت پياده،دسترسي براي همه،شفاف سازي وخوانايي فضاها،خلق محيط هاي پايدار،هدايت تغييرات درطراحي ها ياكنون وارتباط طراح بااستفاده كننده ازفضا.
دو محقق كاندايي (كرل[2] و واتيزمن ) رويكرد شهرهاي امن را با تاكيد بر مديريت و پيشگيري جرم در محله پيشنهاد كردند.
- همچنين جیکوبز(1961) به مسئله امنیت دررابطه بامسایل اجتماعی میپردازد. ازنظروی افزایش تعاملات اجتماعی برامنیت یک محیط موفق می افزاید.
ازدهه 1980 درامريكابرنامه اي به عنوان پيشگيري ازجرم ازطريق طراحي محيطي[3]كه برفضاي قابل دفاع تأكيد دارد، مورداستفاده قرارميگيرد.
براساس مطالعات انجام شده درسازمان بهداشت ایرلند،لاوین و هیگین[4](2006)اظهارداشته اندکه: طراحی محیط مصنوع وکیفیت آن بر بهداشت انسان ازنقطه نظرفیزیکی،اجتماعی وروانی تأثیرگذاراست.
نظریه های دیگری وجودداردکه مبتنی براین است که برای تأمین امنیت می بایدازارتکاب جرم ازطریق روشهای مختلف جلوگیری نمود. کارمونا[5](2003)معتقداست که دوراه عمده برای جلوگیری ازجرم وجنایت ودرنتیجه ایجادامنیت درفضاوجود دارد:
یکی تغییردروضعیت وموقعیت مکانی ودیگرکم کردن انگیزه افرادبرای ارتکاب جرم.
متدهای تقلیل فرصت برای ارتکاب جرم ازنقطه نظرتئوری پردازان مختلف درجدول شماره1آمده است:
جدول(1): نگرش های مختلف براساس موقعیت
| جين جيكوبز | اسكارنيومن | CPTED | هيلير | |
| كنترل فضا / قلمرو گرايي | جدايي مشخص بين فضاهاي عمومي و خصوصي | قلمرو گرايي گنجايش محيط فيزيكي براي ايجاد قلمروهاي مختلف ( شامل مكانيزم هاي تعريف لبه و تعريف سلسله مراتبي از فضاهاي خصوصي است ) | ايجاد دسترسي طبيعي به منظور كاهش فرصت هايي براي دسترسي به هدف در ارتكاب جنايت تقويت قلمرو –(ايجاد استراتژي هاي طراحي كالبدي به منظور تغيير حوزه نفوذ به شكلي كه حس تملك در استفاده كنندگان تقويت شود | فضا ها با ساير فضا ها عجين شوند تا پياده براي ديدن وحركت در فضا تشويق شود |
| نظارت | نياز به وجود نظارت مردم بر معبرتوسط ساكنان و استفاده كنندگان از فضا كه با حضور طيفي از عملكرد ها وفعاليت هاي طبيعي فضاهاي مردم را مي سازند ، تقويت مي شود | تعقيب و نظارت ويژگي هاي طراحي فيزيكي كه فرصت هاي نظارت برمحيط را براي ساكنان و موسسات آنها فراهم مي آورد | نظارت طبيعي : به دنبال استفاده معمولي از فضا | ايجاد نظارت بر محيط توسط افرادي كه از فضا عبور مي كنند. |
| فعاليت
|
پياده ها نياز دارند كه بر پياده رو ها پا نهند تا هم تعداد چشمان مراقب محيط افزوده شود و هم افرادي كه در ساختمان هاي كنار معبر قرار دارند بتوانند تعداد كافي از جمعيت گذرا را ببينند | نيومن اين نظريه را كه هرچه بيشتر فعاليت در خيابان تعريف شده باشد،ميزان جنايت نيز پايين خواهد آمد، رد مي كند | اگر جمعيت عابر كم شود ، ميزان فعاليت نيز كاهش مي يابد | احساس امنيت در نواحي ديده مي شود كه دائما مورد استفاده قرار مي گيرد، پس نواحي بايد به شكلي طراحي شوند كه اين مسئله را امكان پذير كنند( از طريق عجين شدن فضا ها با شبكه حركت پياده) |
براساس این جدول کنترل فضا،کنترل فعالیتهادرپایین آوردن میزان ارتکاب جرم مؤثراست.
زمینه متدهای ارزیابی امنیت فضاهای شهری تجارب زیادی درهند،استرالیا،کانادا،انگلستان وایرلند صورت گرفته است،که درآنهابااستفاده ازمشارکت مردم به ارزیابی مسئله امنیت فضاهای گوناگون پرداخته شده است.
سازمان ملل متحدنیزطی گزارشی باعنوان شهرهای امن درسال2010به بررسی همه جانبه وارایه راهکارهای مختلف درزمینه طراحی شهرهای امن وارایه مطالعات موردی دراین زمینه پرداخته است.
هیلیر[6](1999)وزاکو[7](2009)نیزبامتداستفاده ازنرم افزارزبان عجین شدن فضا[8]به بررسی وتحلیل فضاهای شهری وهمچنین بررسی رابطه دسترسی دید،مورفولوژی شهری ودسترسی فیزیکی بامسئله تأمین امنیت فضاپرداخته اند.
اما رویکرد جنسیتی درطراحی وبرنامه ریزی فضاهای شهری مبتنی برنیازهای مردان، به ایجادفضاهای مردانه منجرشد. به لحاظ تاریخی،معماری وطراحی و برنامه ریزی شهری،فعالیت یمردانه تلقی شده که خودفضاهای شهری رابه فضاهایی جنسیتی نیزتبدیل کرده است. گویی علایق ونیازهای مردان،جهانی ودربرگیرنده هردوجنس است.به طوری که تا سال 1970، برنامه ریزی شهری دچار نوعی کوری جنسیتی بوده است (2002 . Hexly )
منشأاین رویدادهابه دهه 1970 برمی گردد. جغرافیدانان فمنیست چگونگی ارتباطات جنسیتی درفضاهای کالبدی درقلمرو عمومی و خصوصی را مورد توجه قرارمي دادند.( 1999. Mcdowell )
لانگ هرست[9] معتقد است محور اين تئوري ساماندهي مكان ها است به گونه اي كه باعث تبعيض ميا ن زنان و مردان مي شود . (1999)
امروزه یکی ازمحورهای اصلی موردتوجه طراحی شهری وبرنامه ریزی شهری پردازش به عدالت جنسیتی درطراحی فضاهای شهری است.
لیویتت[10](1986) میگوید:(( زنان با مشكلات زيادي دست به گريبان اند كه دیگرنمی توان مسئله جنسیت رادربرنامه ریزی نادیده گرفت.))
کوپرمارکوس سرکیسیان[11](1986) نیزدرمورداهمیت درنظرگرفتن عامل جنسیت دربرنامه ریزی اشاره نموده است.
بل[12](1998)رابطه طراحی فضاهای بازشهری بامسئله تأمین امنیت زنان راموردبررسی قراردادهاست.
چستنات[13]وهمکاران ) 2004)دربرلین دستورالعملهایی درزمینه طراحی فضاهای بازشهری بامحوریت توجه به عدالت جنسیتی به چاپ رسانده اند (GMUD) .GMUD برقراری تساوی وعدالت بین زن ومرددررابطه باطراحی محیطی است. شیوه طراحی GMUD ،به شیوه های مختلف زندگی حساس می باشدوبرای تمامی افرادبانیازهای مختلف فرصتهایی برابرفراهم میکند تااززندگی شهری باکیفیت بالاتری برخوردارباشند.
مباني نظري
با توجه به رویکردعدالت محوری در جوامع امروزی،زنان نیزهمانندمردان بایدازشرایط برابربرای حضوردرفضاهای شهری برخوردارباشند همچنين يكي ازاهداف مهم توسعه پايداربسط وتوسعه اجتماعي است،هر اجتماعي نيازبه عرصه هايي براي حضوردارد،دراين بين فضاي معماري وشهري بارزترين نمودفرهنگ اجتماعي هرملت است چراكه اين فضاهاتجسم كالبدي عينيتهاي اجتماعي آن ملت است. لذامي بايست امكانات وتمهيدات لازم براي حضورهمگان وبويژه زنان كه نيمي ازجمعيت هرجامعه اي راتشكيل ميدهند رافراهم آورد. زنان درجامعه امروزشهری ایران واردعرصه های مختلف علمی،فنی،سیاسی و…. شده وحضورخودرادرتمام عرصه ها به اثبات رسانده اند. بنابراین حضورزنان درشهروفضای شهری درجامعه امروزایران امری اجتناب ناپذیراست.
تغييرنقش زنان درخانواده ازشكل سنتي خود وهمچنين افزايش حضورزنان درجامعه وتبديل ازشكل انفعالي ودرون خانگي به شكل فعالانه وبرون خانگي،نيازمندنگرش جديددرطراحي فضاهاست وميبايست درطراحي فضاهابه نيازهاي آنان توجه كرده ودرجهت گسترش فضاهاوتسهيلات موردنيازآنها اقدام نمود،تاامكان استفاده بهينه نقش بسزاي آنهارادرفضاهاي معماري وشهري فراهم آ يد.
عوامل متعددی برکاهش حضورزنان درفضای شهری تأثیرگذاراست،مانند طراحی نا مناسب فضا که عمدتاً توسط مردان وبرای پاسخگویی به نیازهای آنهاطراحی میشودوهنجارهای اجتماعی وفرهنگی حاکم بررفتارزنان که برکاهش حضورزنان درفضاهای شهری مؤثراست.
براساس تعاریف فضای شهری باید امکان دسترسی همه گروهها رافراهم آورده وعرصه ای برای حضورتمام استفاده کنندگان ومحملی برای بروزانواع فعالیت ها باشد.
به طورکلی تأمین ایمنی وامنیت زنان درفضاهای عمومی،به میزان حضورآنان درفضااثرمیگذارد. این ایمنی وامنیت بابررسی عواملی چون کیفیت تعاملات اجتماعی درمحیط،نوع کاربریها،تنوع فعالیتهادرمحیط،شیوه های مختلف دسترسی به محیط وهمچنین قابلیت تجسم فضاوادراک ذهنی شهروندان ازمحیط مربوط می باشد،که هریک ازعوامل میتواندبه طورجداگانه درفضاهای شهری با شاخصه ای خود اندازه گیری شده وکیفیت فضای شهری راازنقطه نظردارا بودن پتانسیل حضورمردم به خصوص زنان درمحیط به نمایش بگذارد.
درمطالعات مربوط به فضاهای باز عمومی و تأثیر ویژگیهای کالبدی آنها بر مسئله تأمین امنیت به چند اصل مهم برخورد میکنیم:
هیلیروهمکارانوی(1998)به تأثیرمنفی بسته بودن فضادرتأمین امنیت اشاره دارندوعقیده دارندکه داشتن محورهای بلنددیدودسترسی وبه طورکلی خطی بودنفضاهاوبه هم پیوستگی آنهادرطراحی قلمروفضاهای بازعمومی موجب تقویت حضورمردم درمحیط ونظارت آنهابرمحیط میگردد. اشراف بصری هرفضابه فضای دیگر،ازطریق فضاهای واسط بین دوفضای بازعمومی موجب افزایش خوانایی حوزه ودرنتیجه موجب حضوربیشترمردم خواهدبود. درنتیجه افزایش دسترسی دیدوخوانایی مجموعه می توانددوعامل مهم درطراحی فضاهای بازعمومی ایمن باشد. درمطالعه ای که درسال1999دردومین سمپوزیوم زبان عجین شدن فضاهادربرزیل انجام گرفت،این مطلب درمطالعه ای توسط لیستربورن(1999)درحوزه برگسیون سوئد مورد بررسی وتحلیل قرارگرفت.
دربرخی ازمطالعات به رویکرداجتماعی وامنیت ذهنی ونه عینی زنان پرداخته شده است.نتایج مطالعه نشان داده است که بین احساس امنیت درک شده ومیزان ترددواستفاده ازفضارابطه مستقیمی وجوددارد. همچنین میزان آشنایی بافضاوشهرت آن درایجاداحساس امنیت نقش اساسی دارد.
یکی ازدلایل عدم حضورزنان درعرصه فضاهای عمومی دربرخی ازکشورهای اسلامی،پایین بودن میزان نقش زنان درجامعه وبه تبع آن طراحی فضاهای متناسب بانیازهای مردان است. دلیل دیگرایفای نقش زنان به عنوان همسروپایین بودن مشارکت آنهادرفعالیتهای اجتماعی سیاسی است. به منظوربهبودوتقویت حضوراجتماعی زنان درفضاهای عمومی یکی ازاهداف تفصیلی افزایش ایمنی وامنیت زنان درفضاهای عمومی است. هدف دیگرتشویق آنهابه مشارکت درامرتصمیم سازی وفرآیندطراحی است تا بدین وسیله زنان رابه محیط زندگی خودعلاقمند نموده،حس تعلق به محیط رادرآنها افزایش دهیم.
تجربة زنان ازامنيت نسبت به تجربة مردان متفاوت است. مجموعه هاي شهری وشيوه های طراحی شدت آن روی سطوح ترس تأثيرميگذاردواين تأثيرگذاري درميان زنان بالاتراست وبه دليل موقعيت وساعت روز،وسيلةحمل ونقل،سطح ونوع استفاده ازآن متفاوت خواهدبود. زنان به طورمشخص نقشهای تفصيلي ِذهنی ازبخشهايي ازمکانهای شهری ايمن ازنظرخودشان وهمچنين مکانهايي راکه بايدازآنجا دوري كنند برمي سازند.بنابراين،آنهابايددراين فرايند طراحی وبرنامه ريزی شرکت كنند.
مشارکت زنان درامربرنامه ریزی وسیاستگذاری درطراحی فضاهای شهری باتوجه به مسئله ایجادعدالت جنسیتی ازاهمیت بالایی برخورداراست. ازجمله مطالعات مهمی که درارزیابی عوامل،موانع وراهبردهای مشارکت مدنی زنان ایرانی صورتگرفته است،پژوهشی است که توسط دکترمحمدعبداللهی درسال1387دردفترمطالعات اجتماعی وفرهنگی صورت گرفته است. این گزارش به معرفی موانع مشارکت مدنی زنان درفعالیتهای محله یاشهرپرداخته است وعوامل اجتماعی مانع اعلام آمادگی زنان درمشارکت دربرنامه ریزی وطراحی رابرشمرده است.
طبق مدل ارایه شده، محیط اثباتی وهنجاری استان محل سکونت ازعواملی است که درسطح کلان درمشارکت مدنی زنان درایران تأثیرگذاراست. احساس احترام وامنیت بخشی ازاحساس زنان ازمحیط هنجاری زندگی خوددرجامعه میباشد که درمشارکت مدنی زنان تأثیرگذاراست. طبق پژوهشهای انجام شده،ویژگیهایی چون تمایل پاسخگوبه مشارکت مدنی،آمادگی برای خدمت به کشور،میزان رشدشخصیتی،هویت جمعی غالب،ارزشها،پایگاه اجتماعی وی،قومیت،سن،مدت سکونت وی درشهر،سطح توسعه استان وموقعیت استان ازجمله عواملی بوده اند که درمیزان مشارکت مدنی زنان مؤثرشمرده شده اند.
درمیان ویژگی های یادشده،احساس پاسخگوبودن به محیط یا به عبارتی حس تعلق به مکان ازمواردی است که درمیزان مشارکت مدن یزنان درتعیین سرنوشت محله وشهرخود تأثیرگذاراست.
طراحی شهری وامنيت حوزةعمومی
پيشگيری ازجرم مانندپيشگيری ازجرم منطقه ای يا پيشگيری از جرم به كمك طراحی محيطی اهميت بسياري دارد .زنان بيشتر از مکانهاومحيطهايي ميترسند كه بيشترين استفاده ازآنهارادارند.
والنتاين(1990) اثبات کرد که درک يک مکان فيزيکی به صورت غيررسمی طراحی وطرح بندی مکان عمومی راکنترل وباعث افزايش اعتماد زنان برای بيرون رفتن شود
اوهمچنين ده راهبرد طراحی راپيشنهاد داد که شامل اين مواردهستند: موقعيتهای مورداستفاده،قابليت ديد در راهروها ،نور،رنگ ديوارها ، پل هاي عابر پياده ، كوچه ها ، زيرگذر هاي مترو ، مكان هاي ديدني ، توسعه راهاي زميني و پستوها وپله های مارپيچی .اورويكردخود را به محيط اجتماعي گسترش داد.
زنان درحضورواقعی يااحتمالي ديگران احساس امنيت بيشتری میکنند،زيراآنهاتصورمیکنندکه متجاوزان ازامکان وجود ناظران ومداخلةآنهامیترسند،در حالي كه آنها اغلب درمکانهای وقوع جرم ازدخالت کردن امتناع میکنند.
درک زنان ازامنيت به شدت وابسته به اين است که آنهاچگونه مکانهای فيزيکی واجتماعی رامیشناسندودرآنهااحساس امنيت میکنند بنابراين،روابط اجتماعی دريک مکان ودربين جمع،که آن مکان راتحت کنترل دارند ، تأثيرمهمی روی ميزان احساس امنيت زنان نسبت به طراحي آن دارد.
متناسب با زمينه فرهنگي جامعه ايران،به نظرميرسدزنان درفضاهاي شهري نيمه خصوصي نظيرمحلات مسكوني نسبت به فضاهاي شهري عمومي احساس امنيت بيشتري داشته وحضوربرجسته تري دارند. ساختارمحلهاي كه بيش ازاين به عنوان تامين كننده امنيت كاركردخودرا ايفاميكردامروزه براثربه هم خوردن ساختارشهري به هم ريخته ومشكلات امنيتي زيادي رادامن گيرشهرهاكردهاست.
زنان نسبت به برخی جرمها وموقعيتها نسبت به بقيه بيشتراحساس ترس میکنند. آنها نسبت به ديگراقشارجامعه احساس امنيت کمتری درحمل ونقل عمومی دارند (تحقيق موضع اجتماع خدمات پليس ،1996)اما درحقيقت دارای خطرات کمتری است.
درمکانهای بسته،ترس به تعدادمحدود راههای خروجی وشانس کافی برای متجاوزان درجهت پنهان شدن ازديدديگران مربوط ميشود، بنابراين سطوح فعاليت ومکانهای بسته ومحصورازعواملی هستندکه برسطوح ترس تأثيرمیگذارند.
مسلمادرفضاهاي شهري به زنان مشكلات بيشتري تحميل ميشود، مثلازنان نمي توانندآزادانه به هرفضايي وارد بشوندوياازهرفضايي استفاده بكنند،چه پاركهاوچه مكانهاي ورزشي. دركشورمابخاطرمسئله ي حجاب وشرايط فرهنگي زنان ازفضاهاي عمومي ورزشي نمي تواننداستفاده كنندوحتمابايدفضاهاي سرپوشيده باشندالبته به تازگي پاركهاي اختصاصي براي زنان ايجادشده است،اما زنان اغلب ميخواهند باخانواده بروند پارك وازفضااستفاده كنند،دربسياري موارد نمي شود كه زنان به صورت تنهابه اين مراكزبروند.
اينهابخشي ازمسايلي است كه پيش روي زنان هست.
راه حل تقليل جرايم محيطي وايجادامنيت درخلق فضاهاي جذاب شهري است،به نحوي كه افزايش استفاده هاي هنجارموجب شود تا افراد ناباب مجبوربه ترك فضا شوند.
اين شاخصه ها ازطريق يكسري اقدامات قابل دسترسي اند :
- اختلاط كاربري وايجاد نظارت طبيعي برقلمروهاي عمومي ودستيابي به فضايي زنده و پويا .
- طراحي مناسب فضاهاي عمومي ازقبيل پاركها،مراكزخريد، ايستگاه اتوبوس وآبريزگاههاي عمومي ودرنظرگرفتن نورپردازي مناسب براي آنها.
- منظرسازي مناسب محيطهاي شهري وايجاد فضاهاي اختصاصي نظير پارك بانوان.
- كنترل دسترسيها وحفظ سلسله مراتب درطراحي آنها.
- حذف پلهاي زيرگذردرطراحي دسترسي ها ووضوح درپله هاي عابرروگذرپياده.
- امكان ا ستفاده زنان ازسيستم حمل ونقل عمومي وسايرخدمات عمومي درمناطق مختلف شهر.
براي دستيابي به فضاهاي شهري مناسب زنان درجنبه هاي مختلف راهكارهاي زيرتوصيه ميشود
| موارد | راهكارها |
| مسكن | دسترسي به سكونتگاه هاي مناسب ترومسكن هاي ويژه براي كهنسالان،ناتوانان،وافرادبدون اتومبيل با دسترسي به تسهيلات خدماتي وخرده فروشي
– توجه خاصي به بخشهاي ويژه ازخانه ها كه زنان بيشترباآنهاسروكاردارند – عدم ديدبه داخل منازل وحفظ محرميت وحريم خانه – طراحي مجتمعهاي سكونتي درارتباط بافضاي سبزكه باتنوع وانعطاف پذيري كافي پذيراي حضوروفعاليت گروههاي مختلفي ازساكنان بوده وعرصه هاي متنوع فعاليتي رادراختيارافرادخصوصا زنان قراردهد.
|
| محيط
زيست |
– بهسازي محيط زيست محله،تامين فضاي سبزوبازي وذخيره انرژي درخانه،جايي كه معمولا زنان مسئول بودجه وتهيه انرژي هستند. |
| حمل ونقل | بهبود نظام حمل ونقل عمومي درانطباق با نيازهاي زنان
– ايجادمسيرهاي پياده ودوچرخه براي زنان – بهبود سلامت ومبارزه باخشونت درخانه وخيابان ازطريق روشنايي بهتر،طراحي شهري امن تر،ميدان ديدخوب،مراقبت بهترازپاركينگهاوحمل ونقل عمومي |
| فضاهاي
شهري |
سيركولاسيون)رفت وآمد(طراحي شده مناسب درفضاهاي شهري براي زنان كه نشانگرپويايي است.
– ايجادپيوستگي درفضاهاوارتباط مناسب بخشهاي مختلف فضاهاي عمومي براي زنان – احياي محيط متنوع وزنده باحضوراكثرگروهها |
| خدمات كار
آمدتر |
– ارائه خدمات براي مراقبت ازكودكان،حمايت ازكهنسالان وخدمات ويژه سلامتي
– ايجادامكانات آموزشي،فرهنگي وكاري براي زنان |
| فرهنگ و
فراغت |
ايجادمراكزمناسب براي گذران اوقات فراغت
– توسعه فعاليتها وتسهيلات براي پذيرش اهميت نقش زنان درجامعه |
| معابرو
خيابانها |
توجه به تامين نوركافي درخيابانها
– استفاده ازپرچينهاي كوتاه،نماهاي شيشه اي و)كه داخل فضاازخارج قابل ديد باشد(درساختمانهاي عمومي وفضاهاي باز – كفسازي مناسب براي خيابانهاخصوصا مناسب براي عبوركالسكه بچه ها – ايجادمغازههاي خريدومتنوع دراطراف خيابانها براي افزايش نظارت عمومي |
منابع:
فصلنامة فرهنگي و پژوهشي مركز مشاركت زنان ، ريحانه 4 ، تهران : دفتر مشاركت امور زنان ، پائيز 1382
– فصلنامة فرهنگي و پژوهشي مركز مشاركت زنان ، ريحانه 5 ، تهران : دفتر مشاركت امور زنان ، زمستان 1382
– موسوي ، معصومه ، تاريخچة تكوين نظريه هاي فمنيستي ، نظريه پردازي اجتماعي كتاب توسعه 9 ، تهران : نشر
توسعه ، 1374
– رضازاده راضيه و محمدي مريم: طراحي فضاي محله اي با تكيه بر رويكرد عدالت جنسيتي و چارچوب اصول
اخلاقي مراقبتي، فصلنامه دانشگاه هنر، شماره دوم، تابستان 1387
– مهديزاده، جواد: در جستجوي شهرهاي انساني تر ؛ در آمدي بر نظريه هاي شهر و جنسيت، جستارهاي شهرسازي،
25، بهار و تابستان 1387 – شماره 24
– ضابطيان، الهام و رفيعيان، مجتبي: در آمدي بر فضاهاي امن شهري با رويكرد جنسيتي، جستارهاي شهرسازي، شماره
25-24 ، بهار و تابستان 1387
– محسني تبريزي، عليرضا و ديگران: طرح بررسي راههاي جلب مشاركت مردمي در برنامه هاي توسعه پايداري
كشاورزي در روستاهاي منطقه گرمسار، موسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي دانشگاه تهران ملك محمدي، ايرج، 1372
مباني ترويج، انتشارات مركز نشر دانشگاهي، تهران، چاپ دوم، 1377
– راهنما، مجيد : مشاركت، در كتاب نگاهي نو به مفاهيم توسعه، وايشگر، ولفگانگ زاكس، ترجمه فريده فرهي و وحيد
بزرگي، نشر مركز، تهران، چاپ اول، 1377
– تيبالدز، فرانسيس: شهر هاي انسان محور، ترجمه حسن علي لقايي و فيروزه جدلي، انتشارات دانشگاه تهران ، 1385
– سيد صدر، سيد ابوالقاسم: معماري، رنگ و انسان، انتشارات طرح
-افشارنيا اعظم :پژوهش فضاهاي شهري مناسب زنان ،سال 1389
-Mitar, Miran, (1996) assessment of societal
security in recent past and today, college of
police and security studies, Slovenia,
-Moller, Bjorn, (2000) National, Societal and
Human Security Discussion – case study of the
Israel – Palestine conflict,
-Soler,H., Vinayak,P. Quadagno ,D ( 2000), ” Biosocial
Aspects of Domestic Violence”,
Psychoneuroendocrinology,25,pp721-739.-
[1]Francis tibbalds
[3] CPTED
[4] Lavin,T. Higgin, C
[5]Carmona
[6]Hillier
[7] Zako
[8] Spacc Syntax
[9]Longharst
[10] Leavitt
[11] Cooper Marcus Sarkissian
[12] Bell
[13]Chestnut
