نقش رعایت عدالت جنسیتی در افزایش کارآیی فضاهای شهری
نوشـــــــــــته ی :  کتایون علیزاده ،امیراحمدامینیان، ملیحه علاقه بند حسینی
 منتشر شده از : مقالات همایش زن،معماری و شهر 

چكيده

امروزه توجه به فضاهای عمومی شهری, ضرورتی اساسی در برنامه های توسعه شهری یافته و از آنجا که این فضاها، امکانی برای زندگی اجتماعی ایجاد میکنند, بسیار پر اهمیت هستند. فضاهای عمومی شهری پتانسیل حضور گروه های مختلف اجتماعی را در جامعه فراهم می آورند. بدین سبب مباحث مربوط به زنان و مسائل جنسیتی جایگاه ویژه ای را در سیاست های مربوط به فضای شهری به خود اختصاص داده است. در این مقاله با تاکید بر ضرورت حضور موثر زنان در شهر, تلاش شده با بررسی یک فضای عمومی شهری (پارک ملت مشهد) میزان مطلوبیت و کارآیی این فضای شهری, جهت حضور زنان مورد بررسی قرار گیرد. محور اصلی این پژوهش بررسی عدالت جنسیتی و تاثیری است که در افزایش حضورپذیری زنان می تواند داشته باشد. لذا با مطالعه در مورد فضاهای عمومی و تجارب زنان در فضاهای شهری شاخص هایی جهت سنجش میزان کارآیی فضا دراین مورد استخراج نموده و در قالب پرسش نامه هایی بین بانوان استفاده کننده از فضا توزیع گردید. متغیر “میزان بهره مندی بانوان از فضا” به عنوان پایه ای ترین شاخص عدالت در این فضای شهری درنظر گرفته شد. در نهایت پس از انجام تحلیل های آماری مناسب ( توصیفی،استنباطی), به بررسی وجود رابطه میان متغیرهای وابسته و مستقل پرداخته شد. نتایج حاصل از تحلیل ها نشان می دهد که رابطه ای مثبت و خطی میان شاخص های تعریف شده و میزان بهره مندی بانوان از فضاهای شهری وجود دارد. در نتیجه یک فضای شهری به همان نسبت که می تواند در توسعه عدالت جنسیتی راهگشا باشد, می تواند عاملی در جهت تعمیق نابرابری های اجتماعی گردد.چنانکه نتایج پژوهش نشان میدهد در فضای پارک ملت مشهد, بیش از 40 درصد مراجعه کنندگان را بانوان تشکیل می دهند امادر حقیقت کمتر از 10درصد فضا و تسهیلات پارک برای  بانوان قابل استفاده است . این امر ضرورت رعایت عدالت جنسیتی در این فضای شهری را آشکار می سازد.

 

واژه‌هاي كليدي: عدالت جنسیتی, , زنان, امنیت,کارآیی فضای شهری، پارک ملت مشهد

 

1مقدمه

شهر یکی از مهمترین دستاوردهای فرهنگ و تمدن بشری و از فراگیرترین پدیده های اجتماعی عصر حاضر است. بر حسب این گستردگی, هر کس به فراخور ظن و فن خود بدان مینگرد. نگاه کردن از وجه عدالت اجتماعی به شهر, شاید یکی از نگرش های بسیار کمیاب و بنیادین محسوب شود. (حجتی ومضطرزاده 40 :1387)مفاهیم عدالت و برابری از زمانهای دور مورد توجه قرار گرفته است. علی رغم وجود بی عدالتی و تبعیض, عدالت جنسیتی موضوعی بوده که در تمامی اعصار به حاشیه رانده شده است. تفاوت بین زن و مرد و دیدگاه های پدرسالارانه نه تنها در شهرسازی بلکه در بسیاری از موارد موجب شده تا زنان حقوق خود را انکار کنند, این درحالی است که نقش کلیدی آنها در عرصه های مختلف بروز یافته است.(محمدی,57 : 1387)

اگر برابری در اجتماع را به ایجاد امکان زندگی, انتخاب و رضایتمندی برای تمامی افراد باتوجه به تفاوت در خصوصیات و نیازهای آنها معنی کنیم, درحال حاضر زنان به عنوان نیمی از جامعه انسانی از امکان حضور برابر با مردان درعرصه اجتماع محروم اند. برای تامین این برابری , جامعه باید بادرک تفاوت در نیازها ,موقعیت و اهداف افراد, موانع محدود کننده را رفع کند و به آنها امکان حضور و مشارکت اجتماعی برابر بدهد. شهر به عنوان بستر و تجلی گاه حضور جامعه انسانی محل بروز ویژگی ها و خصوصیات جامعه شهری تلقی می گردد. در اینجا یک ارتباط دو جانبه میان جامعه,انسان و فضا نمود می یابد. ازیک سو, این اجتماع انسانی است که به فضا شکل می دهدو طی نسل ها فضا را با نوع استفاده خود متناسب می سازد و از سوی دیگر, ویژگی های یک فضا, کیفیات حسی ادراکی ناشی از آن است که امکانات متناسب را در اختیار بهره برداران قرار می دهد, این ارتباط متقابل نقشی تعیین کننده در دامنه فعالیت انسانها , واکنش آنها در مقابل عناصر مطلوب و موانع و نیز بروز احساساتشان نسبت به دیگران و اجتماع دارد. فضا هویت انسانها را تحت تاثیر قرار می دهد, می تواند به آنها احساس مطلوب بدهد یا افراد را دچار سردرگمی کند و یا موجب بروز تبعیض و انحراف شود. یکی از موضوعات مهم و تعیین کننده در نحوه بهره برداری و احساس افراد نسبت به فضا, نحوه پاسخگویی فضا به نیازهای آنان و تامین شرایط آسایش برای گروههای مختلف است. فضاهای شهری با تامین امکانات مناسب و پاسخگویی به نیاز همگان, امکان حضور اقشار مختلف جنسی , سنی و… را در این عرصه ها فراهم می کنند و به این ترتیب بستری برای تعامل اجتماعی و ارضای این نیاز شهروندان محسوب می گردند. (تمدن رویا ,1387:21) هرچه فضا بتواند برای فعالیت و رفتارهای فردی و جمعی شهروندان سهولت بیشتری داشته و ایمن تر باشد, می بایستی آن را ارزشمندتر دانست. (پاکزاد, 1389:146)

امروزه استفاده و تخصیص فضاهای عمومی,مسئله ای اساسی است که باید در مطالعات زندگی روزانه کسانی که در شهرها زندگی می کنند,مورد بررسی قرار گیرد.استفاده و تخصیص از فضاهای عمومی تجربه ای است که برای تمامی افراد یکسان نیست زیرا متغیرهایی نظیر سن,جنس,گروه های اجتماعی و قومی و نژادی بر چگونگی درک زندگی شهری اثر گذارند.

فضای عمومی فضایی است که عموم مردم از هر قوم و شهروندان از هر قشر,سن,نژاد و صنفی حق ورود و حضور را بدون هیچ گونه محدودیتی دارا می باشند,و از دید بسیاری از دانشمندان,فضا عنصر جدا نشدنی ساخت مادی و ساخت مند شدن زندگی اجتماعی است و این بدان معناست که نمی توان آن را جدا از جامعه و روابط اجتماعی فهمید (افروغ,1377).

در واقع فضای شهری فضایی مادی است,با ابعاد اجتماعی و روان شناختی اش و شکل شهر, هندسه این فضا است(مدنی پور1379). فضای شهری صحنه هایی است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود و در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شده و برخوردهای از پیش تدوین نیافته اتفاق افتاده و افراددر یک محیط اجتماعی جدید با هم ارتباط برقرار کنند. نکته با اهمیت پس از توجه به اهمیت کارکردی فضای عمومی شهری,توجه به استفاده کنندگان از فضای عمومی, فارغ از هرگونه تمایز جنسیتی است.

فرایند جنسیتی شدن عرصه های عمومی شهر و عدم توجه طراحان شهری به ویژگیها و نیازهای گروه های مختلف اجتماعی موجب گشته تا این عرصه ها هویت متعالی خود را از دست بدهند و امکان تبدیل این عرصه ها را, که روزگاری عالی ترین بستر پاسخ گویی به نیازهای اجتماعی انسانها بوده اند, به بسترهایی ناکارامد فراهم آورده است. دراین میان به نظر می رسد زنان از جمله گروههایی باشند که توجه به ویژگیها و نیازهایشان در طراحی عرصه های عمومی شهری, برای ایجاد انگیزش حضور و برقراری تعاملات متعارف اجتماعی, بیش از سایر گروه ها نادیده گرفته شده اند.(رفیعیان و دیگران,1391)

 

isiaaa

 

نمودار شماره (1): عدم درک صحیح طراحان از نیازهای گروه های مختلف,

 شرایط سردرگمی و فشارهای روانی آدمی را فراهم آورده است

ماخذ: رفیعیان و دیگران, 1391:72, فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری,شماره 2

 به عبارت دقیق تر کیفیت و مطلوبیت این فضاها در چارچوب سنجش تعداد زنان و مردان استفاده کننده از یک سو و تنوع و ویژگی های افرادی که از این فضاها استفاده می کنند شناخته می شود .اگر فضای عمومی دارای نتایج رضایت بخشی در هر دو زمینه ذکر شده باشند,آنگاه می توان ادعا کرد که این فضاها توانسته اند نقش عمده ای در افزایش و بهبود روابط اجتماعی و کاهش محرومیت های ناشی از طبقه اجتماعی,نژادی,سنی و جنسی داشته باشند. این که بگوئیم سامان دهی شهرها مردانه بوده و توجه کافی به نیازهای زنان در این شهرها لحاظ نشده است، نه تنها یک رویکرد فمینیستی نیست بلکه نوعی یادآوری در مورد شخصیت زنان و اهمیت دادن به حقوق آن ها به عنوان قشری است که در هر جامعه ای سکان شکل گیری نسل آینده را به دست او سپرده اند که در اسلام و مبانی دینی نیز بسیار به زنان و کرامت آنان پرداخته شده است.

2- بیان مساله

اهمیت مسائل محیط شهری هیچ گاه به اندازه امروز نمایان نبوده است.امروزه شهرها به عنوان مهم ترین دستاورد تلاش های تکنولوژیکی,اقتصادی,فرهنگی و اجتماعی انسان محسوب می شوند.فضاهای عمومی مهم ترین بخش یک شهر را تشکیل می دهند.این فضاها مکان هایی هستند که بیشترین برخوردها و کنش های متقابل میان افراد در آن ها به وقوع می پیوندد و شامل تمام بخش هایی از شهرند که مردم به آنها دسترسی فیزیکی و بصری دارند.بنا به تعریف, فضای شهری چیزی نیست جز فضای زندگی روزمره شهروندان که هر روز به صورت آگاهانه و یا ناآگاهانه در طول راه, از منزل تا محل کار ادراک می شود. (پاکزاد,1376)  حوزه هاي رفتاري گوناگون در محيط شهري پديد آورنده فضا هاي مختلفي هستند وبر حسب نيازهاي شهروندان به وجود مي آيند .بسياري از اين فضا ها به صورت فضايي عمومي ظاهر مي شوند و جالب اين كه هر فضاي عمومي در ذهن استفاده كنندگان به خرده فضاهاي شخصي براي هرنفرتقسيم ميشود . درطرح يك فضاي عمومي براي شهر همه گونه افراد استفاده كننده, زن ومرد, پير و جوان بايد در نظر گرفته شده باشند. عمده استفاده كنندگان فضاهاي عمومي را زنان وكودكان تشكيل ميدهندكه داراي فضاي شخصي ملموس تري هستند . طراحي فضاومكان متاثر از خواستها و اعمال قدرت گروههای مختلف اجتماعي است و شهر سازي قبل از آن که به جنسيت وابسته باشد به فرهنگ آن جامعه وابسته است، برقراري تعادل بين نيازهاي جنسيتي و ديگر عوامل موثر شهرسازي امري ضروري واجتناب ناپذير است. توجه به تفاوتهاي ظريفي كه در زنان نسبت به مردان وجود دارد در هيچكدام از طرح هاي شهري به چشم نمي خورد براي نمونه متناسب نبودن ابعاد و تناسبات مبلمان شهري با شرايط زنان امري مشهود است . گرچه نمي توان با قاطعيت اظهار داشت كه مبلمان موجود در شهر هاي كنوني مختص مردان طراحي شده است اما مي توان به جرات گفت كه نياز زنان در بسياري از موارد در نظر گرفته نشده است . بايد گفت كه نيمي از استفاده كنندگان امكانات شهري بانوان هستند ولي مبلمان موجود كاربري مردانه دارند.( ستوده ، 1375:64) زنان خصوصیات بیولوژیک, مسئولیت ها و نگاه متفاوتی در مقایسه با مردان دارند که درنوع ارتباط آنها با فضا تاثیر می گذارد. آنها تسهیلات خاصی را از فضا انتظار دارندکه با خصوصیات جسمی و نیازهای عاطفی و روحیشان متناسب باشد و زندگی روزمره و فعالیت هایشان را تسهیل کند.(تمدن رویا, 1387:21) گرفتگی و اندوه در زندگی شهری امروز نشان می دهد که باید به فعالیت و تحرک اجتماعی و فرهنگی در شهر توجه داشت.(توسلی, 1371:9)  با علم به این مساله, تنها یک نگاه گذرا در شهرهای امروزیمان نشان از حضور کم رنگ زنان در فضاهای شهری درمقایسه با مردان دارد. در شهری مانند مشهد با پتانسیل بالای کالبدی, اقتصادی و حضور سالانه میلیونها زائر , زنان نیز باید مانند مردان بتوانند از این موهبت در جهت رفع نیازهای اجتماعی و نیز اقتصادی خانواده شان بهره مند گردند. این درحالیست که طبق آمار حتی حضور زنان در پارک ملت که بزرگترین پارک شهر است و قدمتی 40 ساله دارد نیز با حضور مردان در این فضا برابری نمی کند. یعنی زنان این شهر حتی برای گذران اوقات فراغت,ورزش و تفریح به اندازه مردان از چنین امکاناتی بهره مند نگشته اند.برای رفع این مشکل شهرداری اقدام به اختصاص قسمتی از این پارک به زنان, تحت عنوان “پارک بانوان” کرده است.امابهرهمندی از  قسمت های مختلف پارک و امکانات موجود در آن به طور یکسان برای همه اقشار جامعه امکان پذیر نیست.  باتوجه به صرف بخش وسیعی از سرمایه شهر در این پارک و رکوردهایی در سطح خاورمیانه و جهان, رفع نیازهای زنان به منظور حضور بیشتر در این فضا ضروری بنظر میرسد.

3- اهمیت و ضرورت تحقیق

با توجه به حضور روز افزون زنان در شهر و مشاركت آنان در فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیازهای روزمره آنان كه احساس امنیت در محیط شهر و رفت و آمدهای شهری از مهم‌ترین آن است، باید مورد توجه برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد. زنان، تاثیر گذارترین قشر بر سلامت و شادابی جامعه می باشند. از این رو، توجه به مسائل بهداشتی و روانی آنان از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین کالبد شهر و ساختار آن باید پاسخگوی حضور گسترده آنان در فضاها و عرصه های مختلف سکونت , کار و حمل و نقل باشد.در ابتدای صبح وقتی فردی از خانه خارج میشود تا پایان روز , دائما با مسائلی از قبیل محیط های مسکونی ارتباط برقرار میکند که این خود با امنیت شهری در ارتباط است.به اعتقاد “الین” اگر مردم فضایی را به دلیل عدم راحتی یا ترس استفاده نکنند, عرصه عمومی از بین میرود.از آنجا که ما فضای عمومی را بر اساس امکان دسترسی نامحدود آن و وجود تعاملات متقابل اجتماعی تعریف میکنیم, نیاز به حضور در فضاهای عمومی برای همه گروه ها ضروری است و حضور زنان به عنوان گروهی اجتماعی و بهره مند از حقوق شهروندی در فضاهای عمومی نیز لازم و ضروری میباشد وایجاد هرگونه محدودیت دراستفاده زنان ازاین فضاها می تواند مانعی برسر راه توسعه محسوب شود.(ورشوی سمیه, 4)

مهمترین نیاز برای درک,شناخت و استفاده از مواهب محیط , تامین نیازهای ایمنی است.در صورت عدم تامین امنیت, ذهن فارغ نخواهد شد و بنابراین فرصت های خود را صرف درک امکانات دیگر نخواهد کرد. این نیاز از عدم احساس خطر شروع می شود. دور ماندن از مزاحمت دیگران و محافظت از عوامل اقلیمی و مهمتر از همه, امنیت هایی که عدم وجود آن ها موجب از دست دادن موقعیت اجتماعی فرد خواهد شد. (پاکزاد, 1389:36)

با توجه به آنچه بیان شد, می توان گفت عدم امنیت زنان در فضاهای شهری مشارکت کامل آنان را در اجتماع محدود میسازد وعلاوه بر آسیبهای روانی فرد بر خانواده ها,در نهایت بر کل جامعه تاثیرگذار خواهدبود.بطور ثابتی ترس از جرم در زنان سه برابر مردان است و در نتایج تحقیقی در بررسی امنیت اجتماعی زنان در شهر مشهد , پایین بودن احساس امنیت اجتماعی در میان زنان شهر مشهد بیان شده است..(ورشوی سمیه, 4) حس امنیت در یک فضای شهری به مقدار زیادی روی تصورات و درک کاربران فضای شهری تاثیر می گذارد. (درک توماس, 1389:26)

آنچه در اینجا بیشتر مدنظر است تاکید بر محیط فیزیکی و کالبدی شهر و تاثیرات آن نسبت به نقش و حضور اجتماعی زنان در شهر است. البته مساله حضور زنان و امنیت آنان بسیار فراتر و پیچیده تر از آن است که با حل مسائل طراحی شهری رفع شود.زیرا اکثر مواقع مشکلات ما قانونی نیستند بلکه ریشه فرهنگی و عرفی دارند. مثلا بنا بر تحقیقات جیکبز بیشتر رفتارهایی که موجب خشم,ترس و ناراحتی مردم در فضاهای شهری می شود و مردم و بویژه زنان را از استفاده از فضاهای عمومی منصرف میکند, به لحاظ قانونی جرم نیستند و میتوان آنها را رفتارهای غیرمدنی و یا آنگونه که جیکوبز میگوید بربریت خیابانی نامید. در اینجا این سوال مطرح است که آیا بنابر نظریه جیکوبز باید به اندازه کافی چشم برروی خیابان وجود داشته باشد؟یا به اعتقاد بسیاری از محققان کشورمان تفکیک جنسیتی راه حل مساله خواهد بود؟

همچنین ضرورت تحقیق در این چنین مسائلی آنجا پدیدار میشود که هرگز به نظر نمیرسد که انبوه طراحان , مدیران و برنامه ریزان شهری به موضوعاتی از قبیل زنان باردار,بچه دار با کالسکه و کیف خریدومشکلاتی که درفضاهای شهری باآن روبرو هستند اندیشیده باشند.زنان با پوشش و منش زنانه در فضاهای خشن مردانه امروزی با مشکلات بسیاری دست به گریبان هستند. پیرو مطالب فوق , ضمن بررسی مساله حضور زنان در فضاهای مختلف شهری , پارک بزرگ ملت به دلیل تخصیص قسمتی به زنان و بحث تفکیک جنسیتی آن به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. آیا زنانی که تا دیروز خود را همچون یک عنصر غیر لازم از صورت مساله فضاهای شهری و عرصه های عمومی حذف می کردند و منکر نیازهای خود به عنوان یک زن می شدند, از چنین فضایی استقبال خواهند کرد؟ و در صورت استفاده زنان از چنین فضای شهری آیا نیازهای آنان در این فضا رفع خواهدشد؟

سوالات ذیل که محورهای اصلی پژوهش را شکل داده اند در اینجا مطرح می شود:

  • نقش عدالت جنسیتی در افزایش حضور زنان درشهر چیست؟
  • آیا تفکیک جنسیتی می تواند سبب افزایش حضور زنان درشهرشود ؟

4- اهداف تحقیق

اهداف این پژوهش در گزاره های ذیل بیان شده است:

4-1- اهداف کلی

  • تدوین راهکارهای موثر برافزایش حضور زنان در فضاي شهري
  • بررسی نقش عدالت جنسیتی در فضاهای شهری به منظور ارتقاء کیفیت زندگی روزمره زنان

4-2- اهداف اختصاصی

  • بررسی عوامل موثر در افزایش و کاهش حضور زنان در پارک ملت مشهد
  • بررسی تاثیر تفکیک جنسیتی در میزان حضور پذیری زنان در پارک ملت مشهد

عملکرد اصلی فضای عمومی, فراهم سازی و بسترسازی حضور مردم است, لذا ابعاد اجتماعی و فرهنگی آن از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در این خصوص, موضوعاتی همچون بسترسازی شرایط مطلوب فرهنگی-اجتماعی, سرزندگی و حیات اجتماعی که ابعاد کیفی روابط جمعی را رقم می زند, از مهم ترین وظایف برنامه ریزان و طراحان شهری است. مفهوم کیفیت از عملکرد فضای شهری , فعالیت اجتماعی حادث از آن است که منجر به شاخص کمی شده و کیفیت, سرزندگی و حیات شهری را معنی می بخشد.( رفیعیان,1389:20)  در نظریه های اجتماعی جدید فضا دیگر یک ابژه ایستا که صرفا میزبان فرایندهای اجتماعی باشد نیست, بلکه یک تولید اجتماعی است و مثل همه محصولات اجتماعی دیگر دست قدرت در ساخت و اداره آن نقش به سزایی دارد, در این میان, تفکیک جنسیتی فضاهای عمومی شهری به عنوان یکی از تکنولوژی های سیاسی قدرت مطرح میشود که بمنظور کنترل و اداره ی فضاهای شهری در کشورما درحال پیگیری است. (شفیعی, 1391) بطور خاص در این تحقیق هدف, مطالعه نحوه تاثیر محیط بر روی قشر زن, چگونگی برداشت آنان از فضاهای عمومی نظیر پارک و واکنش کاربران پارک و مرتبطان این فضاست. ما اگر بتوانیم معیارهای عمده و موثر در فضاهای عمومی شهر از قبیل امنیت, دسترسی راحت, زیبایی, سازگاری و هماهنگی, خودشناسی (اعتماد بنفس) و امکانات و تجهیزات را بوجود بیاوریم, بدون شک می توانیم شرایط ایده آلی را برای فعالیت شهروندان و به خصوص قشر زنان پدید آورده و در پرتو فعالیت زنان در شهرها, شاهد شهری پویا و سرزنده خواهیم بود. (شاکری, 1391)

5- فرضیه ها

  • بنظر میرسد می توان با رعایت عدالت جنسیتی باعث افزایش حضور زنان در فضاهای شهری شد.
  • تفکیک جنسیتی با تغییر ماهیت فضاهای عمومی -از سمت یک فضای اجتماعی به یک فضای کارکردی – تنها امکان استفاده از خدمات عمومی رابرای زنان فراهم می کند و نمیتواند نیازهای اجتماعی آنان را تامین کند.

6- روش تحقیق

این پژوهش از نوع کاربردی می باشد. روش حقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات در آن بصورت کتابخانه ای (با استفاده از کتابها, مقاله ها, گزارش ها, اسناد و مدارک موجود) و میدانی  انجام شده است. برای بررسی سطح رعایت عدالت جنسیتی در محدوده مورد مطالعه و میزان رضایت بانوان از فضا از روش  تکمیل پرسشنامه شامل 30 سوال بسته و سپس مصاحبه عمیق استفاده شده است. بطور کلی مجموعه ای از عوامل زیر در ارزیابی کیفیت فضای عمومی از نظر استفاده کنندگان موثرند که آنها نیز در طراحی سوالات پرسشنامه بکار گرفته شده اند:

  1. دسترسی: این فضاها تا چه حد در دسترسند و قابلیت تحرک در آنها وجود دارد؟
  2. جذابیت: تا چه اندازه چشم نوازند؟
  3. راحتی: آیا افراد در گذراندن اوقات فراغت در این مکانها راحتند؟
  4. جامعیت: تا چه اندازه اقشار مختلف جامعه را دربر میگیرد؟
  5. سرزندگی و پویایی: تاچه حد از فضا استفاده شده و امکان انجام فعالیتهای شاد و زندگی بخش وجود دارد؟
  6. عملکرد: تاچه حد قابلیت به مرحله اجرا درآمدن فعالیت های مختلف موجود درفضا وجود دارد؟
  7. ایمنی و امنیت: آیا این فضا احساس امنیت را القا میکند و فضای امنی است؟
  8. زنان تا چه حد احساس میکنند که مسئولین و طراحان به نیازهای آنان توجه کرده اند؟

نمونه مورد مطالعه این پژوهش پارک ملت مشهد است و جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه زنان مراجعه کننده به پارک با گروه های سنی متفاوت می باشند.  بر اساس فرمول کوکران تعداد و حجم نمونه افراد مورد مطالعه 400 نفر محاسبه شد. برای تکمیل پرسش نامه ها از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شد و پرسش نامه ها در زمان های مختلف روز بین بانوان, در پارک توزیع گردید. سپس به کمک روش های آمار توصیفی فراوانی پاسخ ها بدست آمده و نتایج با استفاده از روش های آمار استنباطی مورد تحلیل قرار گرفتند. در این راستا از نرم افزار SPSS کمک گرفته شد.

7- معرفی متغیر ها و شاخص های تحقیق

ازآنجا که مفهوم عدالت دارای جوانب متعدد است برای ارزیابی میزان رعایت آن در یک طرح شهری باید شاخص هایی عینی تعیین کرد.در اینجا برای تحدید موضوع و جزئی کردن مفهوم عدالت, میزان بهره مندی بانوان به عنوان معرف رعایت عدالت در نظر گرفته میشود.

با استفاده از تکنیک شاخص ساز, شاخص هایی را جهت سنجش مطلوبیت فضای شهری از دیدگاه زنان در نظر گرفته و در پرسش نامه متناسب با هر شاخص (متغیر) سوالاتی برای سنجش شاخص ها مطرح شد. در این تحقیق مطلوبیت به صورت تابعی از: امنیت, تنوع کاربری ها و فعالیت ها, سیما و منظر, هویت مکان, دسترسی (حمل و نقل) ، تناسب مبلمان شهری و امکانات و تسهیلات در نظر گرفته شد.

متغیر های وابسته: میزان مطلوبیت فضا- میزان حضور پذیری و دفعات حضور

متغیر های مستقل:

  1. امنیت محیطی(امنیت روزانه و امنیت شبانه)
  2. معیارهای پاسخ دهندگی به محیط (حس تعلق به محیط- پاسخگویی محیط به نیاز استفاده کننده- تنوع کابری ها و فعالیت ها-هویت مکان- دسترسی)

3 .  معیارهای مطلوبیت محیطی(سیما و منظر- راحتی و آسایش- مقیاس و اندازه-تناسب مبلمان)

  1. تاسیسات و تجهیزات (سرویس بهداشتی-آبخوری- مرکز نگهداری کودک)

8- مبانی نظری تحقیق

موضوع تولید,تقویت و توسعه فضای شهری مناسب,فعال,پویا و زنده به عنوان یکی از اهداف راهبردی ارتقای کیفیت محیط در محیط های مصنوع شهری,همواره در صدر کار برنامه ریزان و طراحان شهری قرار دارد.اهمیت این موضوع اساسا به جهت نقش موثری است که این گونه فضاها در جامعه دارند و این مهم بارها از سوی بسیاری از دست اندرکاران مسائل شهری,اجتماعی و روان شناسی(پاتریک گدس:1915,گوردون کالن:1959,کوین لینچ:1961,لوئیس مامفورد:1961,جین جیکوب:1961,فرانسوا شوای:1969,کنز و تانگه:1966, ملوین وبر:1967,ادموند بیکن:1973,اموس راپاپورت:1975 و 1977,ادوارد کروپات:1985, کارولین فرانسوا:1988, دیوید هربرت:1981و1991,جان مونتگومری:1988,یان بنتلی:1999)مطرح شده است. (رفیعیان1389:26).

جین جیکوبز معتقد است, حضور مردم در فضای شهر متعاقبا موضوعاتی را همچون ایمنی و امنیت اجتماعی مطرح میکند. اتکا به نظارت عموم در طراحی فضای شهری, ایجاد محصوریت فضایی و افزایش تراکم و اختلاط و بهره وری از فضا و سازمان کالبدی مناسب, جنبه های پایدار و کیفی عرصه عمومی را تشکیل می دهد. فضای عمومی باید پذیرای کلیه اقشار, گروههای سنی و جنسی و اقلیت های اجتماعی در کلیه ساعات شبانه روز و در کمال امنیت باشد و همزمان تسهیل دسترسی و آمدوشد را فراهم سازد.( رفیعیان,1389:20)

تجهیز فضاهای عمومی شامل آرایش سیمای زمین, بستر سازی عملکرد و فعالیت, ایمن سازی و امنیت اجتماعی است. مهم ترین عملکرد فضای عمومی, ایجاد ارتباط و بستر سازی دسترسی پیاده و حمل و نقل عمومی است. ارتباط محلات مسکونی با مراکز خدماتی و کانون های حمل و نقل عمومی از ویژگیهای بارز فضاهای عمومی است.( رفیعیان,1389:21)

  • مجتبی رفیعیان و مهسا سیفایی(1387),در مقاله ای با عنوان” سنجش شاخص های موثر بر مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از منظر گروه های خاص اجتماعی(زنان) ” ,ضمن تاکید بر ضرورت حضور موثر گروه های اجتماعی خاص,تلاش شده است با بررسی یک فضای عمومی شهری (میدان نبوت)میزان مطلوبیت این فضای شهری,جهت حضور زنان مورد بررسی قرار گیرد.روش بررسی بر طراحی پرسشنامه,مصاحبه عمیق برای تدوین پرسشنامه ها و در نهایت تحلیل آماری داده ها استوار بوده است.سنجش تاثیرگذاری فضاهای عمومی شهری بر میزان اجتماعی شدن و تقویت مشارکت اجتماعی زنان از جمله موارد مورد بررسی در این مقاله است.نتایج پژوهش حاکی از آن است که از نظر زنان,اجتماع پذیر بودن فضا و نظارت اجتماعی در آن بیشترین ارتباط را با میزان مطلوبیت فضای عمومی شهری دارد.( رفیعیان,1389:32)
  • معصومه شفیعی در مقاله ای با محوریت تفکیک جنسیتی پارک ها در همایش علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری عنوان میکند: “تکنیک انضباطی فضا که این بار خود را به شکل تفکیک جنسیتی پارک های عمومی و تاسیس پارک های بانوان نشان داده است, موفق به ایجاد فضایی مراقبتی و با کنترل بالا گردیده است و با تبدیل پارک ها از یک فضای تفریحی و فراغتی به یک فضای کارکردی, معنای اجتماعی فضا را از آن سلب کرده است.(شفیعی ,1391)
  • لیلا مشفق در ماهنامه ارمون مینویسد: زن در خانواده نقش اساسی و کلیدی در تربیت فرزندان داشته و نوع تربیت نیز نقش بسزایی در شکل گیری فرهنگ جامعه دارد و چنانچه زن یا مادر در خانواده دچار مشکل جسمی یا روحی شود، همه ی خانواده تحت تاثیر آن مشکل قرار خواهند گرفت. در این راستا، ایجاد پارک بانوان برای توسعه سلامت زنان جامعه، امری حائز اهمیت است. احداث پارک زنان, در واقع پاسخ به نیازی است که به دلیل محدودیت های جامعه یا ترجیح شخصی, برای بانوان بوجود آمده است و به اعتقاد برخی از جامعه شناسان, این مساله می تواند تاحدی به تخلیه هیجانات زنان منجر شود. ( ماهنامه ارمون , 13 خرداد 1392)
  • پایگاه اطلاع رسانی اهواز نوین پیرو برگزاری مراسم کلنگ زنی احداث نخستین پارک بانوان در اهواز , در گزارشی در تیرماه 92 پس از مصاحبه با عده ای از بانوان اهوازی رضایت آنان را احداث چنین پارکی اعلام کرد و آن را تنها راه حل برای حفظ شان بانوان و در عین حال حفظ روحیه آرامش در اوقات فراغت آنها دانست.
  • در پژوهشی در ارزیابی بوستانهای زنان, محققین به این نتیجه رسیدند که دسترسی , آزادی حضور و امنیت از دید زنان مهم ترین شاخص های دستیابی به عدالت جنسیتی بوده و میان این شاخص ها و عملکرد بوستان زنان در دستیابی به عدالت جنسیتی رابطه معنادار وجود دارد. همچنین احداث و توسعه بوستان های زنان که برخوردار از جاذبه های طبیعی نیز هستند را به سبب ایجاد بستری مناسب برای گذران اوقات فراغت و محیط هایی سرزنده و فعال در افزایش حضور انتخابی زنان در فضاهای شهری و برقراری تعاملات اجتماعی آنان, موثر دانستند. (برومندورضایی,1391)
  • زنگی آبادی و موسوی در تحلیل فضایی نابرابریهای جنسیتی کشورهای مختلف و بخصوص خاورمیانه را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند و به این نتیجه می رسند که در ارتباط با نابرابری جنسیتی, کشورهایی در سطح توسعه انسانی بالا قرار داشته اند که زنان از موقعیت بالایی برخوردار بوده اند.البته در اکثر کشورهای خاورمیانه دسترسی به درآمد باعث نابرابری بین زنان و مردان شده است در حالیکه دسترسی به آموزش و امید به زندگی از نابرابری بین زنان و مردان کاسته است. در مجموع می توان گفت “مشارکت زنان در عرصه های اجتماعی- اقتصادی و سیاسی می تواند به عنوان یکی از شاخص های کلیدی توسعه انسانی محسوب گردد.(زنگی آبادی و موسوی,1388)
  • مهروش کاظمی در رساله دکتری خود و نیز مقاله ای در همین مورد درنشریه هویت شهر, فرضیه ای به این عنوان مطرح میکند:”کم توجهی به موضوع جنسیت در طراحی فضاهای عمومی افت کارایی و مطلوبیت فضا را به همراه داشته و موجب ترک اجباری بخشی از استفاده کنندگان فضا می شود.” سپس شاخص هایی را بعنوان موثر در مطلوبیت و نامطلوبیت فضا طبقه بندی میکند و کارایی فضای طراحی شده را می سنجد و به این ترتیب فرضیه خود را در پارک مورد مطالعه اثبا ت می کند و درانتها پیشنهاداتی برای جلوگیری از جنسیتی شدن فضای پارک ارائه می کند. (کاظمی,1388)
  • دو تن از نظریه پردازان بحث زنان و فضاهای شهری کایرا کرینچن و کریستن دی تحقیق گسترده ای در این زمینه انجام داده اند. کرینچن پارک بزرگ شهر خود را مورد مطالعه قرار میدهدو به شاخص های حضورپذیری زنان در فضاهای شهری میرسد. کریستن دی نظریه اخلاق مراقبتی را مطرح میکند و آن را پاسخی به حل مشکلات موجود می داند. (Krenichyn,2006,2004) (Day,2000)

9- محدوده و قلمرو پژوهش

مشهد, از شهرهای شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. این شهر با قریب به 3 میلیون نفر جمعیت دومین شهر پرجمعیت ایران است که به خاطر موقیت خاص فرهنگی, تاریخی, اقتصادی و مذهبی خود دارای رشد سریعی چه در مورد جمعیت و چه در زمینه وسعت بوده است. شهر مشهد به لحاظ وجود بارگاه منور حضرت علي ابن موسي الرضا (ع) ، شرایط اقليمی مناسب ، وجود استعدادهاي سرمايه گذاري و قرارگرفتن در مركز كريدور اقتصادي شرق كشور هميشه به عنوان شهري با جاذبه هاي گردشگردي و اقتصادي پذيرايي مردم بوده است.

اگرچه شهر مشهددارای پتانسیل بسیار مناسب کالبدی جهت ایجاد فضاهای خاطره انگیز و جذاب می باشد اما هم اکنون در مورد ارائه فضاهای عمومی جهت حضور,ارتباط و گذران اوقات فراغت به شهروندان خود  بالنسبه فقیر است.در گذشته میادین شهری,بازار ، مساجد وفضاهای ارزشمند جهت این گونه ارتباط ها در اختیار بودند.اما اکنون با ورود اتومبیل به زندگی شهروندان به عنوان جزیی لاینفک بسیاری از فضاهای عمومی به معابر و خیابان هایی تبدیل شده اند که جولانگاه اتومبیل های شخصی هستند و این باعث از بین رفتن مقیاس انسانی در کالبد کلانشهر مشهد مقدس شده که خود به یک معضل بزرگ تبدیل شده است.

9-1- پارک ملت

پارک ملت مشهد؛ قدیمی ترین پارک شهر مشهد در سال ۱۳۴۳ در زمان  پهلوی دوم در مکانی که آن زمان خارج شهر بود احداث گردید ولیکن با توجه به توسعه شهری این پارک اکنون در داخل شهر قرار گرفته‌است. این پارک در آن زمان توسط دو مهندس طراح انگلیسی به سبک پارک‌های انگلستان طراحی گردید ولی ساخت آن نهایتا چندین سال بعد توسط مهندسین ایرانی به اتمام رسید. (سايت شهرداري مشهد بهمن: 1391)

map

شكل شماره (1) : موقعیت پارک در شهر

منبع: گوگل

map2

شكل شماره (2) : موقعیت پارک در شهر

منبع: مشهد مپ www.mashhadmap.com

بوستان ملت یا پارک ملت پارکی است در غرب شهر مشهد و حاشیه بزرگراه وکیل آباد و در ضلع شمال غربی تقاطع آزادی قرار گرفته است[موقعیت ریاضی آن ۳۶ درجه و ۱۹ دقیقه عرض شمالی و ۵۹ درجه و ۳۲ دقیقه طول شرقی است]. میدان آزادی مشهد به دلیل همجواری با پارک ملت از قدیم به عنوان «میدان پارک» در میان مردم مصطلح بوده‌است. مساحت این پارک ۷۲۰ هزارمترمربع است. پارک ملت بزرگترین پارک مشهد و یکی از زیباترین پارکهای ایران به شمار می‌رود. این پارک دارای شهربازی، تاسیسات ورزشی و فضای سبز بسیار بزرگ و جذابی است.ورودی های پارک از ضلع شمالی(بلوار معلم), ضلع جنوبی(بلوار وکیل آباد), سمت غربی(بلوار امامت), ورودی شرقی (بلوار آزادی)و ورودی جدید الاحداث شمال غربی (چهارراه آزادشهر) است.

map3

البته پارک ملت مشهد برای مشهدی‌ها مفهومی فراتر از 35هزار اصله درخت و 72هکتار وسعت دارد، به عبارت ديگر, مساحتي بالغ بر 688 هزار متر مربع فراتر از طراوت و سر سبزي اش، هويت يك شهر بزرگ نيز هست. در مراحل پنجگانه بازپیرایی و بهسازي با رويكرد هاي مختلف به خصوص افزايش ايمني و امنيت شهروندان اقدامات وسيعي صورت پذيرفته و قسمتی هم در دست انجام است.

9-2- ویژگی های پارک ملت مشهد

این پارک از بزرگترین، قدیمی ترین و در عین حال دیدنی ترین پارکهای مشهد و همچنین کشور به شمار می‌رود. در ضلع غربی این پارک (همجوار تقاطع آزادی) دریاچه پارک قرار گرفته‌است که در پشت این دریاچه مجتمع جانبازان پارک ملت راه اندازی شده‌ و به صورت شبانه روزی به ۱۵۰ نفر از جانبازان قطع نخاعی خدمات ارائه می‌دهد. در مرکز پارک، ساختمان فرهنگی-هنری امام رضا(ع) قرار دارد که شامل کتابخانه، کلاس‌های فرهنگی هنری، مسجد و… می‌باشد. در ضلع شرقی پارک (همجوار بلوارآزادشهر) زمین‌های ورزشی پارک قرار گرفته‌اند. این زمین‌ها شامل بزرگترین استخر روباز مشهد به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع(طول ۵۰ متر و عرض ۲۵ متر و با عمق ۱ تا ۳ متر) با گنجایش ۴۰۰ نفر، زمین چمن فوتبال، والیبال، بسکتبال، تنیس، پیست اسکی و… می‌باشد. به علاوه دورتا دور پارک زمین مخصوص دویدن و ورزش های ایروبیک قرار دارد. «باغ رز» قسمتی سرپوشیده کوچکی از پارک و ویژه  بانوان است که دارای امکانات و تجهیزات ورزشی می‌باشد. اما امکانات اصلی ورزشی و زمین های چمن همگی به صورت روباز بوده و تنها مورد استفاده آقایان قرار میگیرد.

درخت های گوناگون و گلکاری ها و خیابان و حوض ها و اقامتگاه های موقت ودیگر تجهیزات و امکانات تفریحی و موقعیت مناسب شهری، باعث شده است تا این پارک همواره محل استراحت و تفریح شهروندان مشهدی و زائران باشد. همچنين قدیمی ترین شهر بازی مشهد درسال ۱۳۵۱ خورشیدی دراین پارک احداث شد و به تدریج توسعه یافت به‌طوری که هم اکنون یکی از بزرگترین چرخ و فلک های جهان در این پارک قرار دارد و یکی از جاذبه های گردشگری شهر مشهد به شمار می رود. این امکانات  باعث شده تا بسیاری از مشهدی ها و گردشگران از ساعتی تفریح در این مرکز تفریحی چشم‌پوشی نکنند.

 

map4

شكل شماره (5) : نقشه فضاهای مختلف پارک

منبع: سازمان پارک ها و فضای سبز 1392

10– جمع بندی

اندیشه آفرینش دنیایی که بر آن عدالت کامل حکمفرما باشد از دیرباز متفکران و اندیشمندان را به خود مشغول داشته, چنانکه افلاطون هم دو هزار و پانصد سال پیش همین آرزو را برای ابناء بشر در دل می پرورانده است.(حسینی, 1385)  دولت ها همواره کوشیده اند که برابری, هرچه بیشتر همگانی باشد. اما درطول تاریخ, عوامل زیادی باعث ازبین رفتن این برابری بوده اند که یکی ازاین عوامل جنسیت است. به طوری که “مفهوم شهروندی همیشه جنسیتی بوده و زن ومرد در ارتباطی متفاوت بااین مفهوم قرار میگیرند و همواره زنان وضعیت نامساعدتری دارند.(هزارجریبی و امانیان,1390) در بررسی رابطه بین جنسیت و فضا با پدیده ای تحت عنوان فضاهای جنسی شده و فضاهای جنسیتی شده برخورد مینماییم. (کاظمی,1388:49)  آنچه “ماهیت جنسی شده فضای شهری” نامیده می شود در نحوه عمل فضای شهری برای محدود کردن تحرک پذیری زنان قابل مشاهده است. این محدودیت از دوجنبه اعمال می شود: فیزیکی, با القای الگوهای حرکت و رفتار بر پایه ترس و دسترسی محدود؛ واجتماعی, بارواج انگاره هایی درباره نقش زنان در جامعه شهری. نافذترین و فراگیرترین نمایش فضای جنسیتی “حوزه های مجزا” (عمومی/خصوصی) است. ازاین رو جنسیتی شدن یک فضا زمانی به عنوان مشکل مطرح می شود که بنا به دلایلی یکی از دو جنس (زن/مرد) مجبور به ترک یک فضای عمومی شده و از حق بهره برداری از آن فضا محروم شوند درحالیکه امکان بهره مندی مطلوب از فضاهای شهری و عمومی از حقوق اولیه شهروندی محسوب میشود. (کاظمی,1388:49) با ایجاد جزیره های زنانه در یک اقیانوس مردانه نمی توان به همکاری, تعامل و برابری دست یافت. و نباید فراموش کرد که زیباترین, امن ترین و پرشور ترین فضاهای شهری آنهایی هستند که احساس خانوادگی را در انسان تقویت می کنند, جایی که تمام ارزشهای فرهنگی و آموزشهای زندگی اجتماعی در تعامل زنان و مردان و فرزندان آنان به ظهور می رسد و شکوفا می شود.(مهدیزاده,1387) نکته مهمی که گاه از دید طراحان پنهان می ماند, توجه به جنسیت افراد در بهره گیری از فضاهاست؛ چه بسا فضاهایی که به راحتی برای جنس مذکر قابل بهره گیری است, ولی برای جنس مونث کارایی چندانی ندارد. (الماسی فر و انصاری,1389) امروزه شهرسازی مردانه و محیط های نامطلوب شهری سبب شده که برخورداری زنان از فضاهای عمومی شهری کاهش یافته و نوعی از بی عدالتی در جامعه حاکم گردد. (برومندورضایی,1391)  مفهوم به حاشیه راندن زنان, پیچیده و شناخت آن به گونه تجربی دشوار است. همچنین مفهومی نسبی است که از مکانی به مکان دیگر متغیر است و در گذر زمان هم پیش بینی شدنی نیست. با این همه , ابزار توصیفی سودمندی است. (مامسن, 2004)

از طرفی زنان نه تنها بازتولیدکنندگان زیست شناختی یک گروه قومی هستند, بلکه حاملان فرهنگی نیز می باشند که نقش اساسی در انتقال نهادهای فرهنگی و زبانی به جوانان را به عهده دارند و مظهر نمادین تمایز و وحدت ملی در نظر گرفته می شوند. (کاستلز, 1382:252) بنابراین, اگر جامعه به شهروندی مفید و موثر آنها نیاز دارد, پس باید مطمئن شود زنان از طریق فرصت هایی برای اکتساب مهارتها, توانایی ها و اطلاعات ضروری تربیت شوند. (هزارجریبی و امانیان,1390)

عامل ترس و امنیت شبانه موضوع بسیار مهمی است که بر کاهش میزان حضور زنان نسبت به مردان در شب تاثیر می گذارد. به عبارتی نسبت زنان به مردان به هنگام شب تغییر فاحشی دارد. زنان ممکن است از رفتن به مراکز شهری واهمه داشته باشند چرا که مردان و بخصوص مردان جوان این مناطق را به سلطه خود در آورده باشند.(مدنی پور,1379:119)

همانطور که دیوید هاروی در کتاب عدالت اجتماعی و شهر عنوان می کند برنامه ریزان اجتماعی و آینده نگران جامعه از پرداختن به “هدف اجتماعی” طفره می روند, چون نیازمند قضاوتهای اجتماعی, سیاسی و اخلاقی است و به سختی می توان به توافق عام و همگانی دراین مورد دست یافت. اما مساله این است که این قضاوتها, خواه ناخواه, به رغم احتراز از برخورد با تصمیمات و سیاست ها به طور اجتناب ناپذیری عجین شده اند. بنابراین, برنامه ریز در عمل, به نحو پیچیده ای در فرآیند دگرگونی اجتماعی نقش ایفا میکند.(هاروی,1973) باتوجه به این مساله برنامه ریزان و طراحان شهری در ایجاد یک فرهنگ خاص نقش دارند و تنها با این دید که مسئله زنان, نقش آنها و به خصوص امنیت آنان و بطور کلی برقراری عدالت جنسیتی وابسته به مباحث اجتماعی و فرهنگی است, نباید و نمی توانیم از پرداختن به این مساله چشم پوشی کنیم.

11- نتیجه گیری

یافته های تحقیق نشان داد که معیارهای تعیین شده, به طور مستقیم بر افزایش رضایت زنان از فضاهای شهری اثرگذار است و افزایش یا کاهش هر کدام, میزان رضایت زنان از فضاهای شهری را افزایش یا کاهش می دهد.آنچه مسلم است زنان به نسبت حضورشان در پارک از تسهیلات و فضای کافی برخوردار نیستند. زنان به واسطه تفاوتهای بیولوژیکی و رفتاری که با مردان دارند آسیب پذیرتر هستند و نیازمند فضاهای خاصی هستند که متاسفانه طراحان به آنها هیچ توجهی نداشته اند. از عمده ترین مسائلی که باعث عدم حضور زنان در جامعه و فضاهای عمومی می شود, عدم وجود امنیت است. ارتقا امنیت یک فضای شهری (بخصوص برای زنان) مساله ای بسیار پیچیده و قابل تامل است و بسته به شرایط زمانی و مکانی راهکارهای متفاوتی می طلبد. عدم حضور زنان در ساعات خاصی از شبانه روز در این پارک نشان از عدم امنیت در این فضاست.

یکی از رویکردهای جدید برای تامین رضایت و امنیت بیشتر زنان در فضاهای شهری توسل به جداسازی زنان و مردان در فضاهای عمومی و ایجاد تسهیلات و خدمات اختصاصی برای آنان است. اصل موضوع این است که جداسازی و ایجاد فضاهای خاص زنان در شهرها با انگیزه ایجاد تنوع بیشتر در امکانات عمومی و افزایش حق انتخاب بیشتر برای زنان, رویکردی سازنده و قابل دفاع محسوب میشود اما این عمل با هدف اصلی جداسازی زن و مرد پیامدهای دراز مدت غیرقابل دفاعی خواهد داشت. جداسازی و ایجاد فضاهای خاص زنان نه تنها کمکی به اعتلای حقوق زنان نمیکند بلکه به آنها آسیب میرساند.

فارغ از تمام این مسائل پارک بانوان مورد مطالعه چیزی جز حصار کشیدن به دور یک فضای بسیار محدود نیست. در این فضا به ساده ترین نیازهای زنانه نیز توجه نشده است, ضمن آنکه سرانه فضا برای حجم مراجعه کنندگان ناکافی است.

فهرست منابع

  1. افروغ, عماد (1377), فضا و نابرابری اجتماعی: الگویی برای جداگزینی فضایی و پیامدهای آن, تهران, انتشارات دانشگاه تربیت مدرس
  2. الماسی فر, نینا و انصاری, مجتبی(1389) بررسی امنیت محیطی در پارک های منطقه ای به عنوان بخشی از فضاهای شهری از دیدگاه زنان بر پایه رویکرد CPTED (مطالعه موردی:پارک ساعی) نشریه مدیریت شهری, شماره 25, بهار و تابستان 89
  3. برومند, مریم و رضایی, سولماز(1391) ارزیابی کارکرد بوستان های زنان در افزایش حضور انتخابی زنان در فضاهای شهری, نمونه موردی بوستان آزادگان. دانشکده مدیریت دانشگاه تهران,همایش علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری(سی ام آبانماه 1391).
  4. پاکزاد,جهانشاه, (1386). پیشگامان طراحی شهری در ایران چگونه می اندیشند. آبادی.ویژه نامه طراحی شهری. شماره 56
  5. پاکزاد , جهاشاه, (1389). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری, تهران, انتشارات شهیدی.
  6. توسلی,محمودو بنیادی, ناصر (1371) طراحی فضای شهری,جلد اول, مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی ومعماری ایران
  7. توماس, درک. (1940). معماری و محیط شهری .ت: پاشایی, فرشته و هنرجو , میترا (1389),تهران. نشرخاک.
  8. تمدن , رویا (1387) زنان و فضاهای شهری, جستارهای شهرسازی. بهار و تابستان 87
  9. حسینی, مریم(1385) آرمان شهر زنان,مقایسه تطبیقی داستان شهر زنان در اسکندرنامه شاهنامه فردوسی و اسکندرنامه نظامی, با اسطوره های کهن یونانی و داستان های اوتوپیایی. پژوهش زنان,دوره 4, شماره3,
  10. حجتی, وحیده و مضطرزاده ,حامد (1387) مفهوم عدالت و رابطه آن با شهر, جستارهای شهرسازی, بهار و تابستان 87
  11. دانش دوست, مهرداد و اعتماد, گیتی و دویران, اسماعیل, 1391 ، همایش معماری پایدار و توسعه ،
  12. رفیعیان, مجتبی و سیفیایی, مهسا(1384) فضاهای عمومی شهری, بازنگری و ارزیابی کیفی, نشریه هنرهای زیبا
  13. رفیعیان,مجتبی و خدایی, زهرا (1389) شهروندان و فضاهای عمومی شهری- نگرش تحلیلی,تهران: دفتر گسترش تولید علم
  14. رفیعیان, مجتبی و صادقی, علیرضا و احمدی, فریال و غفاری سروستانی, نازنین(1391) تدقیق انگاره های حاکم بر حضور زنان مسلمان در عرصه های عمومی شهری, نمونه موردی: شهر شیراز, فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری, شماره دوم
  15. زنگی آبادی, علی و موسوی, میرنجف(1388) تحلیل فضایی نابرابریهای جنسیتی و شاخص های مربوط به آن در کشورهای خاورمیانه. فصلنامه جغرافیایی آموزش, شماره 6
  16. شاکری, یونس(1391). فرصت ها و چالش های فضاهای عمومی شهری برای زنان با تاکید بر ایران, دانشکده مدیریت دانشگاه تهران,همایش علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری
  17. شفیعی,معصومه و توانا, سهیل(1391).زنان و فضاهای شهری,مطالعه ای درباره تفکیک جنسیتی پارک (نمونه موردی بوستان بهشت مادران). دانشکده مدیریت دانشگاه تهران,همایش علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری
  18. کاظمی, مهروش(1388) رویکردی تحلیلی به مقوله جنسیت و تاثیر آن در کیفیت فضا, نمونه موردی: پارک فجر تبریز, نشریه هویت شهر, سال سوم, شماره4
  19. محمدی,مریم(1387) زنان و رویکرد عدالت جنسیتی در توسعه پایدار. جستارهای شهرسازی.بهار و تابستان 87
  20. مدنی پور,علی(1379) طراحی فضای شهری,نگرشی بر فرایند اجتماعی و مکانی.ترجمه فرهاد مرتضایی, انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری
  21. مهدیزاده , جواد(1387) درامدی بر نظریه های شهروجنسیت-درجستجوی شهرهای انسانی تر, جستارهای شهرسازی, بهار و تابستان 87
  22. مامسن, ژانت هنشال(2004) جنسیت و شهرنشینی. ت :دکتر زهره فنی. شماره 251-252
  23. هزارجریبی, جعفر و امانیان, ابوالفضل(1390) آگاهی زنان از حقوق شهروندی و عوامل موثر بر آن. مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای, سال سوم, شماره نهم, تابستان90
  24. ورشوی , سمیه , امنیت زنان در فضای شهری, دفتر مطالعات اجتماعی شهرداری مشهد
  25. هاروی, دیوید(1376) عدالت اجتماعی وشهر: فرخ حسامیان ومحمدرضاحائری وبهروزمنادی زاده,انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری

 

  1. Krenichyn Kira, (2006) The Only Place to go and Be In The Tity: Woman Talk about Exercise,being outdoors, and the Meanings of a Large Urban Park, Health & Place
  2. Krenichyn Kira, (2004) Woman and Physical Activity in an Urban Park : Enrichment and Support through an Ethic of Care, Journal of Environmental Psychology
  3. Day Kristen, (2000) The Ethic of Care and Women’s Experiences of Public Space, Journal of Environmental Psychology

 

 

امکان ارسال دیدگاه وجود ندارد!