تحلیل و بررسی امنیت زن در بافت تاریخی گازران شهر اردبیل و ارائه قوانین در راستای بهبود و ارتقاء وضع موجود

تحلیل و بررسی امنیت زن در بافت تاریخی گازران شهر اردبیل و ارائه قوانین در راستای بهبود و ارتقاء وضع موجود

نویسندگان   زهرا حسین نژاد خیاوی

منتشر شده از : مقالات همایش زن،معماری و شهر

چكيده   هدف از پژوهش حاضر ضمن بررسی امنیت زنان در بافت تاریخی گازران در شهر اردبیل و عوامل مؤثر بر آن، ارائه قوانین در راستای بهبود و ارتقاء وضع موجود می­باشد. در این پژوهش سعی شده تا با بهره­گیری از مطالعات میدانی، موضوع امنیت  زنان در بافت تاریخی گازران شهر اردبیل با رویکرد جنسیتی مورد مطالعه قرار گیرد. احساس امنیت از جمله مقولات مهم در هر جامعه­ای به شمار می­رود و مقدمه لازم برای حیات هر نظام سیاسی و اجتماعی است. برنامه­ریزان و طراحان فضاهای اجتماعی، به ویژه شهرها، تلاش می­کنند تا با شناسایی عوامل تهدید کننده­ی امنیت به ویژه در فضاهای عمومی، امنیت را برای استفاده کنندگان از آن فضاها فراهم کنند. زنان نیز در مقام نیمی از اجتماعات انسانی، به واسطه­ی خصوصیات بیولوژیک، مسئولیت­ها و نگاه متفاوت در مقایسه با مردان، ارتباط متمایزی با فضا بر قرار می­کنند. آنان نیازمند تسهیلات خاصی از فضاها هستند تا موجب افزایش اطمینان خاطر آنان از حضور امن در فضاهای شهری شود.   واژه‌هاي كليدي: امنیت، امنیت اجتماعی، ارتقای امنیت، زنان، گازران.

 

1– مقدمه

اهمیت موضوع امنیت در تمامی سطوح گسترده­ی علم امری بدیهی است(بمانیان، 1388: 49).پژوهشگران در چهارچوبی واقع بینانه امنیت را در واژه های سیاسی و انتظامی تعریف کرده اند و به طور کلی بیشتر آنرا به معنی حمایت از ارزش ها و مقابله با خطرها و دشمن می دانند.از طرف دیگر، مفهوم امنیت به مصونیت از تعرض اجباری بودن و رضایت و در مورد افراد به نبود هراس و بیم نسبت به حقوق و آزادی های مشروع و به مخاطره نیفتادن این حقوق و آزادی ها است(صدیق سروستانی، 1376: 115).

محلات شهری از خانه های مجاور هم در یک فضای شهری تشکیل می شود که نوعی احساس همسایگی را بین اهالی آن تقویت می کند. خانواده ها نسبت به محله خود نوعی احساس تعلق دارند و با ورود به محله، خود را با یک محیط آشنا روبه­رو می بینند. محله عموماً از روابط مستحکم همسایگی و اتحاد غیر رسمی میان گروهی از مردم به وجود می آید( رفعت جاه، 1386: 67).

 

2– بیان مسئله:

جست و جوی امنیت به مفهوم آزادی و رهایی از ترس، خطر و احساس ایمنی از هر گونه تهدید، از آغاز زندگی اجتماعی یکی از نیازهای اولیه و اساسی انسان ها بوده است. از عوامل مهم آسیب رسان به نظام فرهنگی و اجتماعی در شهرها، گسترش انحرافات اجتماعی است که امروزه در ایران با توجه به ارزش های دینی، فرهنگی، اجتماعی و ساختار جمعیتی جوان آن و نیز مشکلات عدیده اقتصادی، به عنوان یکی از بغرنج ترین و پیچیده ترین مسائل اجتماعی مطرح است(رفعت جاه، 1386: 68).

 

3– ضرورت و اهمیت موضوع

اهمیت مسئله امنیت در زندگی اجتماعی انسان ها به اندازه ای است که در صورت فقدان امنیت، انسان ها در روابط اجتماعی خود با دیگران دچار شک و تردید می شوند و از برقراری روابط اجتماعی با دیگران پرهیز می کنند.این رفتارها در شرایطی تشدید می شود که بر اثر افزایش جرم و جنایت، افراد توان پیش بینی رفتارهای دیگران را از دست بدهند و به همین دلیل سعی اصلی آنها بر این است که از برقراری روابط گسترده با دیگران پرهیز کنند. در چنین شرایطی روابط اجتماعی کم کم دچار فرسایش می شود( شرافت پور و دیگران، 1388: 8 و 9). به همین دلیل لازم است که به مسئله امنیت توجه جدی شود.

 

4-  پرسش های پژوهش

ویژگی های کالبدی و کاربری های مجاور فضای عمومی شهر بر میزان احساس امنیت زنان چه تاثیری دارد؟

میزان احساس امنیت زنان متاثر از چه عواملی است؟

آيا با افزايش تنوع و تراكم كاربري هاي شهري در يك فضاي عمومي شهري، ميزان امنيت آن فضا براي زنان افزايش پيدا خواهد كرد؟

چگونه شاخص هاي برنامه ريزي كالبدي، بر ارتقاء امنيت زنان در فضاهاي شهري تاثير مي گذارند ؟

 

5- روش پژوهش

از آنجا كه نيازي به درج فهرست علائم و متغيرها در ابتداي مقاله نيست، بنابراين بايد هر نوع متغير يا علامت به كار رفته در متن مقاله، در اولين ارجاع به آن معرفي شود.

 

6- پیشینه تحقیق

جدول شماره 1 :برخي مطالعات نويسندگان ايراني در مورد امنیت زنان در شهر به توالي زماني

رديف	تاريخ	نويسنده	منبع	عنوان	نتايج ويافته ها
1	1385	مدیری	فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی	جرم خشونت و احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر	نقش جرم در کاهش احساس امنیت در بیش از خشونت است
2	1387	بیات، بهرام	پایان نامه دکتری	تبیین جامعه شناختی احساس امنیت در بین شهروندان تهران	عوامل فردی و خانوادگی، میزان جرم، سرمایه­ی اجتماعی و فضای شهری بر احساس ناامنی مؤثر است.
3	1387	پور جعفر و همکاران	نشریه بین المللی علوم مهندسی	ارتقای امنیت محیطی و کاهش جرایم شهری با تأکید بر رویکرد C.P.T.E.D	نکاتی جهت سامان دهی و شکل گیری شهری ایمن: تقویت قلمروهای طبیعی، کنترل دسترسی، نظارت طبیعی، حمایت از فعالیت های اجتماعی، تعمیر و نگهداری زیر ساخت های شهری
4	1388	صادقی فسایی و میر حسینی	نشریه علوم اجتماعی	تحلیل جامعه شناختی ترس از جرم در میان زنان شهر تهران	اين كتاب به شناخت شرايط اقليمي ايران وتاثير آن بر ساختمان هاي مسكوني پرداخته ونسبت به معرفي و نمونه گيري روش هاي تعيين روابط اقليم پرداخته است. كمسايي دراين كتاب به ارائه پيشنهادات معماري همساز با آب وهوا پرداخته و ويژگي هاي تابش خورشيدي و غيره را مورد مطالعه قرار داده و رهنمودهايي در مورد ايجاد فضاي مناسب براي  ساختمان سازي وآسايش زيست و آسايش حرارتي ارائه نموده است.
5	1388	بمانیان و همکاران	نشریه علوم اجتماعی	سنجش عوامل مؤثر بر ارتقای امنیت زنان در محیط های شهری در محدوده­ی پیرامون پارک شهر تهران	بین احساس درک شده از فضا و میزان رفت و آمد و استفاده ار آن رابطه مستقیمی هست.
6	1388	رفیعیان و خدایی	مجله راهبرد	بررسی شاخص ها و معیارهای مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری	سه متغییر دسترسی به خدمات، امنیت اجتمایی و هویت مکانی از مؤثرترین عوامل در رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری و افزایش احساس امنیت آنان در این فضاهاست.

 

 

7- معرفی منطقه مورد مطالعه

 

جدول شماره2: معرفی منطقه مورد مطالعه

مآخذ: (طرح تفضیلی بافت کهن اردبیل، سازمان مسکن و شهرسازی استان اردبیل، 1387).

 

8- مبانی نظری

انسان موجود پیچیده ای است که دارای انگیزش های مادی، معنوی و روحی گوناگونی است. مطالعات متعدد انجام شده درباره­ی امنیت در فضای عمومی نشان دهنده­ی اهمیت امنیت به عنوان شاخص کیفی زندگی در شهرهاست و نیز آسیب های اجتماعی از مهم ترین پیامدهای تهدید یا تضعیف  امنیت به شمار می رود.

در یک دسته بندی کلی، میتوان نظریات مطرح در این زمینه را به دو گروه تقسیم کرد:

1. رویکردهای مبتنی بر ارزش­ها: این رویکردها در قالب دو گروه کلی، بر ارزش های عینی و ذهنی در احساس امنیت در جامعه تأکید دارند:

• رویکردهای مبتنی بر ارزش­های عینی: بر اساس این رویکردها، امنیت برآیند وضعیتی است که توسط قدرت یا دولت برای پاسداری از مردم در برابر تهدبدهای بیرونی ایجاد می شود. (احمدی و دیگران، 1389: 172).
• رویکردهای مبتنی بر ارزش­های ذهنی: بر اساس این رویکرد، تهدیدها اغلب علیه ارزش ها و هویت های گروه های اجتماعی است؛ در نتیجه امنیت در جامعه زمانی حاصل می شود که گروه ها و خرده فرهنگ ها بتوانند در تعامل با یکدیگر، خواسته ها و ارزش های خود را به راحتی مطرح کنند. (ستوده، 1381: 73-77).

 

2. رویکردهای مبتنی بر تأثیر محیط فیزیکی و فضا بر امنیت:

بر اساس این رویکردها، فضاها بر رفتار افراد تأثیر می گذارند و می توانند برای تنظیم رفتار او به کار گرفته شوند. این نظریه ها بر شرایط کالبدی و فیزیکی و به طور کلی ویژگی های فضا، محیط و مکان توجه دارند و مفاهیمی مانند فضای عمومی و خصوصی و یا طراحی محیطی را مد نظر قرار می دهند. (حسینی، 1386: 24).

9-مفهوم امنیت

پژوهشگران در چارچوب واقع بينانه اي امنيت را در واژه هاي سياسي و انتظامي تعريف كرده اند و بطور كلي بيشتر، آن را به معني حمايت از ارزش ها و مقابله با خطر ها و دشمن مي دانند .(Brownlow, 2004: p. 586)امنيت را مي توان حقي بنيادين و پيش نيازي براي ابقا و ارتقاي رفاه و سلامت مردم دانست .بر اساس تئوري نياز ها در هرم مازلو(1968 )، امنيت يكي از نياز هاي ضروري و پايه اي براي تعالي انسان تلقي مي شود، درست شبيه نياز هاي فيزيولوژيك انسان كه براي تداوم حيات ضرورت دارند .در مجموع ارتقاء اين مولفه بر سلامت و سعادت انسان ها و درنتيجه جامعه تأثير مستقيمي مي گذارد )ضابطیان و دیگران، 1389، 110).

امنیت یعنی فقدان عوامل تهدید کننده فرد و احساس امنیت به معنای عدم وجود احساس درونی ناامنی است( احمدی و دیگران، 1389: 179). امنیت به معنی ایمن شدن، در امان بودن و بی­بیمی است. امن نیز که مصور امنیت است به معنای اطمینان و آرامش خاطر و ایمنی به معنای آرامش قلب و خاطر جمع بودن( شرافتی و دیگران، 1388: 15). از طرف دیگر، مفهوم امنیت به مصونیت از تعرض اجباری بودن و در مورد افراد به نبود هراس و بیم نسبت به حقوق و آزادی های مشروع و به مخاطره نیافتادن این حقوق و آزادی ها است(صدیق سروستانی، 1376: 115). احساس امنیت اجتماعی، به فقدان هراس از اینکه ارزش های انسانی مورد حمله قرار گیرد یا به مخاطره نیافتد و به نبود هراس و بیم نسبت به حقوق و آزادی ها مشروع است. این مفهوم با این نکته توجه دارد که زنان چه مقدار احساس آرامش خاطر و آرامش خاطر و آرامش قلب دارند که حقوق آنان رعایت می شود و به طور نسبی، احتمالاً مورد حمله قرار می گیرد. احساس امنیت اجتماعی از آن جهت مهم است که برداشت ها، پنداشت های زنان نسبت به محیط توجه می کند(افشار، 1384: 5).

 

10- جایگاه جنسیت در مؤلفه­های شخصیتی مؤثر در احساس امنیت

مشخصه هاي فردي در ادراك از امنيت و ميزان استفاده فرد از يك فضاي شهري تأثير دارند، مثل موقعيت اجتماعي، شخصيت، نقش ها(سن و طبقه اجتماعي، پشتوانه خانوادگي، دانشجو بودن و يا كارگر بودن و… )و اين مسائل در تعيين راحتي اين افراد و همچنين در ميزان دركي كه از آسيب پذيري يك مكان دارند، تأثيرگذار است(.(Howard,1999: p.219

جنسیت به عنوان تأثیرگذارترین عامل شخصیتی در احساس ناامنی مطرح شده است نوع جنایت در مورد زنان و مردان متفاوت است و حس امنیت آنان نیز تبعاً متفاوت است عموماً زنان نسبت به مردان بیشتر احساس ترس می کنند، گر چه ممکن است کمتر از مردان قربانی خشونت در محیط های عمومی شهرهی شوند. به طور کلی مردان احساسی مثبت تر در مورد امنیت محیط ودشان نسبت به زنان دارند. مطالعات نشان میدهد که زنان از بعضی شرایط نظیر تنها ماندن در برخی فضاها یا تاریکی هوا می ترسند. برای مثال در تحقیقات در مورد ارتقای امنیت زنان در بریتیش کلمبیا در سال 1992 انجام شد، تحلیل کلی اجتماعی در کانادا نشان می دهد که عموماً 60 درصد از زنان کانادایی از تنها پیاده روی کردن در محله و واحد همسایگی خود بعد از تاریک شدن هوا وحشت دارند. ترس از وقوع جرم و قربانی شدن، رفتار و حالات را در فضاهای عمومی شهری تغییر می دهد و این تأثیرات روی زنان و دیگر گروه های آسیب پذیر اجتماعی و اقتصادی شدید تر است؛ اثراتی که حرکت های آنها را محدود می کند و به ویژه باعث می شود بعد از تاریک شدن هوا در خانه بمانند و فرصت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آنها را کاهش می دهد (بمانیان و دیگران، 1388: 52).

 

11- امنیت در فضای محله­ای

محلات شهری از خانه های مجاور هم در یک فضای شهری تشکیل می شود که نوعی احساس همسایگی را بین اهالی آن تقویت می کند. محله عموماً از روابط مستحکم همسایگی و اتحاد غیر رسمی میان گروهی از مردم به وجود می آید. جست و جوی امنیت به مفهوم آزادی و رهایی از ترس، خطر و احساس ایمنی از هر گونه تهدید، از آغاز زندگی اجتماعی یکی از نیازهای اولیه و اساسی انسان ها بوده است. از عوامل مهم آسیب رسان به نظام فرهنگی و اجتماعی در شهرها، گسترش انحرافات اجتماعی است که امروزه در ایران با توجه به ارزش های دینی، فرهنگی، اجتماعی و ساختار جمعیتی جوان آن و نیز مشکلات عدیده اقتصادی، به عنوان یکی از بغرنج ترین و پیچیده ترین مسائل اجتماعی مطرح است(رفعت جاه، 1386: 68).

 

12- ارتباط فضای اجتماعی و فضای کالبدی در ایجاد احساس امنیت

فضا نمی تواند در یک خلأ اجتماعی دیده شود و بعد فیزیکی و اجتماعی دو بعد وابسته­­ی فضا محسوب می شوند. از جمله مباحث دو بعدی اجتماعی و کالبدی امنیت یک فضای شهری، می توان به مؤلفه های آشنا بودن فضا و شهرت محیط اشاره کرد. آشنا بودن فضا و نداشتن حس غربت در تقویت احساس امنیت ذهنی فرد نقش مهمی دارد. به علاوه، زمینه­ی ذهنی مثبت یا منفی به یاد مانده از فضا می تواند در احساس کلی درک شده نسبت به فضا تأثیرگذار باشد (بمانیان و دیگران، 1388: 53). زنان معمولاً به مکان هایی خاص برچسب می زنند و آن مکانها را بدنام و ناامن تلقی می کنند و این معمولاً به علت وقوع و انتشار خبر حادثه ها در این گونه اماکن است.چنین تصوراتی از مکانها نقش محوری در احساس ناامنی و تصمیم گیری برای اجتناب از آنها دارند و در واقع جنبه های اجتماعی در ایجاد این تصورات از مکان ها شرکت می کنند(همان، 54).

 

13- بررسی و تحلیل بافت تاریخی گازران با تکنیک SWOT و ارائه  راهبرد ها و پیشنهاد هایی برای بهبود وضع موجود

 

جدول شماره3 : جدول SWOT

شرایط بیرونی		شرایط درونی		مؤلفه
تهدیدها	فرصت ها	نقاط قوت	نقاط ضعف
:T1فرسودگی و تخریب بناهای تاریخی و با ارزش بافت گازران	:O1بهبود محیط کالبدی :O2بهسازی ارزش های فرهنگی :O3احیای میراث فرهنگی :O4بهره گیری از پتانسیل های موجود در بافت جهت بهسازی و نوسازس و کاربری متناسب :O5تقویت حیات و هویت اجتمایی	:S1 استفاده از فضاهای متروکه و بدون کاربری جهت اجرای طرح های مورد نیاز در راستای بهسازی و نوسازی	:W1 عدم توجه به بهسازی و نوسازی	کالبدی
:T2تغییر بافت فرسوده	:O6ایجاد فرصت های اشتغال، جذب گردشگر بیشتر، توسعه پایدار شهری و دادن هویت به بافت مورد نظر :O7توزیع متناسب کاربری ها بر اساس ساختار بناها :O8شناسایی و تبیین ارزش های بالقوه	:S2بهسازی و نوسازی بناهای فرسوده و متروکه و تبدیل ان به کاربری های مرتبط با نیاز های بافت	:W2عدم پاسخگویی به نیازهای ساکنین بافت	عملکردی
:T3 تخریب ناخواسته بافت تاریخی به واسطه فعالیت اقتصادی و خدماتی	:O9حفظ میراث فرهنگی و ایجاد امنیت و جذب گردشگر و افزایش کاربریها :O10ایجاد روحیه مشارکت	:S3بهره گیری از کلانتری و پلیس جهت برقراری امنیت	W3: نابودی ارزش های فرهنگی و معماری بافت تالریخی	مسائل اقتصادی و اجتماعی(نبود امنیت کافی و رواج بزهکاری و اجتماعی)
:T4فرسودگی و تخریب بستر بافت در اثر امد و شد وسایط نقلیه	;O11زیبا سازی بافت های تاریخی ;O12زنده و پویا شدن بافت و جلوگیری از فرسودگی بافت :O13بهسازی و حفاظت از بافت	:S4ارتباط دسترسی بین بافت و دیگرمناطق	:w4عدم اتخاذ طرح های عمرانی و رفت و امد	شبکه دسترسی(عدم وجود دسترسی مناسب به بافت تاریخی)

مآخذ:(نگارنده)

 

جدول شماره 4: ارائه راهبرد و پیشنهادهایی برای بهبود وضع موجود

اهداف	راهبردها
هدف اول: باز زنده سازی بافت و دستیابی به محیطی فعال پویا و پر تحرک، جلوگیری از خروج جمعیت ساکن	1- شناخت کاربرهای مورد نیاز درمحدوده طراحی و تاسیسات و تجهیزات شهری مورد نیاز زندگی امروزی 2- شناخت کاربری های مزاحم، پالایش بافت از کاربری های تولید کننده آلودگی های محیطی، دیداری و شنیداری و یا غیر همخوان با محدوده تاریخی و جایگزینی کاربری های فرهنگی و اجتماعی 3- کنترل تراکم جمعیت در بافت و برنامه ریزی برای توسعه تراکم جمعیتی و ساختمانی مطلوب 4- تقویت تردد پیاده و تقلیل حجم تردد سواره
هدف دوم: شناخت مجموعه تواناییهای محیطی موجود شهر و بهره برداری شایسته از آنها در زمینه های محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی	1-مطالعه و بررسی پتانسیل های موجود اقتصادی شهردر جهت جذب سیاست های راکد و به کار انداختن آنان در زمینه های توسعه شهری 2- تقویت نقش آینده محدوده شهر و مطالعه تاریخی به عنوان مرکز فرهنگی تاریخی شهر و قطب جاذب گردشگری 3- استفاده از عناصر شاخص شهری و تقویت نقش این عناصر از طریق وارد کردن آنان در عرصه نمایان شهری 4- ایجاد تعادل بین مثلث انسان، فضا، فعالیت به منظور تامین زندگی موزون شهری
هدف سوم: ارتقاء کیفیت محیط شهری	1- ایجاد سازمان فضایی و ترکیب مطلوب از فضاهای ممنوع، فضاهای باز و فضاهای شهری 2-تسهیل ارتباط پیاده بین بخش های از هم گسسته و مشروط کردن حرکت سواره در محورهای پر تردد و طراحی ویژه برای تردد پیاده 3- ایجاد ارتباط مفصلی میان فضاها و بناهای ارزشمند با بافت مجاور آن 4- ایجاد پیوند بین بافت های کهن و بافت های امروزین شهر به اتکای توانها و امکانات آنها 5- مشخص کردن تعریف و هدف طرح های مداخله در بافت کهن و میزان و نوع مداخله به منظور رسیدن به برنامه مشخص اجرایی 6- ایجاد ارتباط مجدد بین بخش ها و اجزای ساختار تاریخی و کهن شهر که به صورت یک مجموعه هم پیوند و واحد عمل می کرده و مانند یک پیکر زنده و فعال ودارای وظایف خاص بوده که در حال حاضر از هم گسسته شده و عملکرد آن دچار اختلال گشته و ایجاد این ارتباط علاوه بر ارتقاء کیفیت محیط شهری در دراز مدت بر شان منطقه خواهد افزود.

مآخذ:(نگارنده)

 

14- بررسی و تحلیل امنیت زنان در بافت تاریخی گازران

 

جدول شماره5: میانگین احساس امنیت زنان به تفکیک زیر پهنه ها در محدوده

محدوده های مکانی مورد بررسی	میانگین امنیت
بخش مسکونی	09/3
بخش های با عملکرد غالب تجاری	19/2
بخش های با عملکرد مختلط	43/2
کارگاه ها و تولیدی ها	92/1

مآخذ:(نگارنده).

 

جدول شماره6: سنجش میزان امنیت زنان در  بخش های محدوده

بخش های محدوده	نتایج
بخش مسکونی	نسبتا کم
بخش های با عملکرد غالب تجاری	کم
بخش های با عملکرد مختلط	کم
کارگاه ها و تولیدی ها	بسیار کم

مآخذ:(نگارنده).

 

به طور كلي بر اساس نتايجي كه در بخش سنجش احساس امنيت زنان در مواجه با پهنه هاي فعاليت و كاربري هاي متنوع به دست آمد مي توان گفت، بافت مسكوني به علت حضور فعال ساير زنان، كودكان، آشنا بودن و احساس تعلق به مكان  براي زنان بومي و غريبه موجود در منطقه مسكوني، احساس امنيت بيشتري ايجاد مي كند. بعلاوه اين كه مسأله حريم و نظارت ساكنان بر حضور عابران در اين بخش بسيار قوي تر از ساير فضا هاي شهري است و در قطب مخالف آن كارگاه ها و مراكز توليدي و مراكز تجاري با عملكرد خاص كه مخاطب عموم (بويژه زنان)نيستند، نه تنها تحت نظارت نيستند بلكه احساس بيگانگي و ترس ايجاد خواهند كرد و طبعاً نبايد در مركز شهر و محل پر ترددي نظير محدوده مورد مطالعه قرار گيرند. در اين راستا نتايج مصاحبه هاي صورت گرفته با شركت كنندگان در تحقيق نكات جالبي را در مورد تأثيرگذاري كاربري ها و فعاليت ها بر احساس امنيت زنان نشان مي دهد، براي مثال :در مورد عملكرد اداري- حكومتي محدوده مطالعاتي، عده اي از شركت كنندگان در تحقيق معتقد بودند كه اداره هاي اين محدوده بسيار حساس هستند و به همين دليل اين فضا به صورت ويژه تحت كنترل است و اين موضوع امنيت محيط را افزايش خواهد داد. همچنين عده زيادي از شركت كنندگان وجود مساجد و اماكن مذهبي(مثل بقعه شیخ صفی، امامزاده و… )را عاملي در جهت افزايش احساس امنيت عابران مي دانستند. در مورد دسترسي به امداد، اغلب مصاحبه شوندگان نمي دانستند كه امدادي وجود دارد يا نه. همچنين در اين­باره اغلب شركت كنندگان تنها راه دسترسي به امداد را استفاده از تلفن مي دانستند.

 

15- تحليل نتايج حاصل از شاخص­هاي بررسي شده

در اين قسمت تاثيرگذاري شاخص هاي مؤثر در برنامه ريزي كالبدي و احساس امنيت زنان در فضاي مورد بررسي سنجيده شده اند كه نتايج آن به شرح ذيل مي باشد:

 

الف) پويايي و فعال بودن جمعيت :

تراكم جمعيت مراجعه كننده به محدوده مطالعاتي در طول روز بسيار بالا و در شب با افت ناگهاني روبرو است. اما به طور كلي احساس امنيت ناشي از شلوغي جمعيت در محدوده مطالعاتي در سطح بالايي قرار دارد (ميانگين3/3 ). اما شلوغي جمعيت محدوده مطالعاتي در طول روز مي تواند تأثير مثبت و يا منفي داشته باشد و همانطور كه ذكر شده، جمعيت بلاتكليف (و بعضا مزاحم) در ايجاد و حفظ امنيت تأثير منفي، و جمعيت پويا تأثير مثبت خواهد داشت. همچنين از آنجايي كه مشاركت پذيري در فعاليت هاي فضا موجب فعال شدن فضا و افزايش حس تعلق فرد گرديده و احساس بيگانگي و اضطراب ناشي از آن را  از بين مي برد، طي سؤالي جداگانه احساس مشاركت پذيري فضا سنجيده شد كه بررسي نتايج نشان مي دهد ميزان تمايل به مشاركت زنان در فعاليت هاي فضا، در سطح متوسطي  قرار دارد (ميانگين 1/3).

 

ب) آشنا بودن فضا و ايجاد خاطره مثبت:

همان طور كه ذكر شد آشنا بودن فضا و نداشتن حس غربت(كه موجب ترس و اضطراب مي شود)، در تقويت احساس امنيت ذهني فرد نقش مهمي دارد، بعلاوه زمينه ذهني مثبت و يا منفي بياد مانده از فضا مي تواند در احساس كلي درك شده نسبت به فضا تأثير گذار باشد. لذا در اينجا ميزان آشنا بودن فضا و خاطره و پيش زمينه ذهني فرد نسبت به محيط بررسي شده است. تحليل نتايج آماري نشان مي دهد اين فضا براي آنان بسيار آشنا بوده (ميانگين:4) و خاطرات عموماً مثبتي ايجاد كرده است(ميانگين 8/3). آشنا بودن فضاي محدوده مطالعاتي مي تواند به دليل فضاي تاريخي و سنتي آن باشد، كه يكي از امتياز هاي محدوده محسوب مي شود.

 

ج) خوانايي محيط:

در مصاحبه هاي صورت گرفته اغلب افراد محيط را خوانا و سرشار از نشانه هايي براي پيدا كردن مسير ها دانستند، وجود تعداد زيادي از بنا هاي شاخص و با ارزش در محدوده مطالعاتي يكي از علل اصلي اين امر مي باشد .همچنين بر اساس نتايج آماري حاصل از پرسشنامه، عموماً احتمال گم كردن مسير ها و در نتيجه اضطراب ناشي از گيج شدن در مسير ها را بسيار پايين دانسته اند (ميانگين 7/1).

 

د) ميزان نظارت طبيعي بر فضا (چشم هاي خيابان):

اين نظارت در قالب چشم هاي خيابان(پنجره ها)، حضور فعال عابران و مراقبت آن ها از فضا انجام مي گيرد. اما بر اساس نتايج حاصل شده، ميزان نظارت عمومي بر فضا از ديد شركت كننده گان در تحقيق در سطح پاييني قرار دارد(ميانگين3/2 ) و اين عدم اطمينان آنان را به نظارت طبيعي در محيط نشان مي دهد.

 

ه) دسترسي به امداد:

بر اساس مصاحبه هاي صورت گرفته، تعداد زيادي از  مراجعين از نوع امداد در محدوده مطالعاتي ابراز بي اطلاعي مي كردند و با توجه به اينكه  نظارت عمومي بر محيط را ضعيف مي دانستند، در صورت بروز خطر، فضا را بسيار نا امن پيش بيني مي كردند و اغلب تنها ابزار امداد رساني را استفاده از تلفن شخصي مي دانستند و با وجود كنترل محدوده مطالعاتي توسط مراكز نيروي انتظامي و دوربين مدار بسته در محوطه پارك (اغلب از اين كنترل بي خبر بودند)، ميزان دسترسي به امداد در سطح پاييني ارزيابي شده است(ميانگين5/2).

 

16-بررسي ميزان امنيت شبانه بانوان در فضا

براي اينكه زنان در فضا هاي شهري بخصوص بعد از تاريكي هوا، احساس امنيت كنند، بايد بتوانند محيط را براي خودشان ترجمه و تفسير كنند و بدانند كه چه چيزي در مقابل آن ها قرار دارد و چگونه يك فضا را ترك كنند و اگر لازم بود چگونه كمك پيدا كنند(6 .Bell,1998: p). منطقه مورد مطالعه در شب بطور ناگهاني جمعيت خود را از دست مي دهد. نتايج نشان مي دهد كه ميزان عبور بانوان از محدوده مطالعاتي در شب بسيار كم(ميانگين 1/2) و ميزان احساس نا­امني در شب نسبتاً بالا مي­باشد(ميانگين 6/3).

 

17– نتيجه­گيري

امنیت فضاهای شهری نقش ویژه ای در ارتقاء سطح رفاه اجتماعی شهروندان دارد. در این بین زنان یکی از گروه های آسیب پذیر در مفابل اثرات نا­امنی شهری محسوب می شوند، که در مواجهه با ناامنی رفتارهای کناره گیرانه نشان می دهند. بر این اساس برنامه ریزی برای ارتقاء امنیت زنان در طراحی فضاهای عمومی شهری اهمیت ویژه ای دارد. امنیت یک فضا تحت تأثیر کاربری­ها و فعالیت های در برگیرنده آن است. نتایج مطالعات نظری این مقاله نشان می دهد که فضاهای شهری که دارای کاربری ها و فعالیت های متنوع هستند، دارای امنیت بیشتری هستند و در این بین بخشهای مسکونی از بالاترین امنیت برای زنان برخوردارند. بر اساس مجموع  مطاالعات تجارب جهانی بررسی شده می توان گفت پویا و فعال بودن فضا، میزان آشنایی، خوانایی و نظارت بر فضا و دسترسی داشتن به امداد از جمله شاخص های اصلی مؤثر در برنامه ریزی کالبدی جهت ارتقاء امنیت زنان در فضاهای شهری هستند. لذا بالاتر بودن ضریب احساس امنیت سنجیده شده در بخش مسکونی می تواند به دلیل افزایش میزان آشنایی، خوانایی، نظارت و دسترسی به امداد در محیط مسکونی باز گردد و به طور مشابه با انتقال این شاخص ها به هر فضای عمومی و بافت ها، امنیت فضا ارتقاء خواهد یافت. همچنین بخش عمده ای از مشکلات ناامنی زنان در بافت گازران به زمان های پس از تاریک شدن هوا باز می گردد. که نتایج مطالعات نشان داده است با افزایش رونق و حیات شبانه از طریق کاربری ها و فعالیت های دایر در شب و روشنایی و نظارت ناشی از آن ها،، عابران بیشتری در فضا حضور خواهند داشت و موجب ارتقاء امنیت خواهد شد. به علاوه وجود بافت مسکونی در مرکز محله گازران، علاوه بر حفظ آشنایی و نظارت بیشتر بر فضا، حیات شبانه محیط پیرامون خود را حفظ خواهد کرد. همچنین جمعیت بخش مسکونی در مرکز محله نقش مؤثری در ارتقاء امنیت زنان دارند. و در فرآیند برنامه ریزی کاربری و فعالیت شهری، باید سعی شود کاربری های مختلط که دارای بخش های اداری دولتی، بانک ها و نظایر آن که امنیت خود را به محیط اطراف تزریق می­کنند، استفاده نموده و از توزیع بیش از حد کاربری های تجاری با عملکردهای تخصصی(عمده فروش ها، کارگاه ها، و تولیدی ها، گاراژها و ….) در بافت گازران جلوگیری شود و حتی الامکان در صورت وجود، با کاربری های مخاطب عموم جایگزین شوند. در این راستا برخی از پیشنهادات کلی به صورت زیر ارائه میگردد:

• حفظ تنوع کاربری های فضا و در صورت لزوم تغییر یا تبدیل کاربری های محیط نظیر: تبدیل کلیه انبارها و فضاهای متروکه به واحدهای مسکونی و احیای مجدد بافت های راکد و منفعل، افزایش کاربری های با عملکرد فرهنگی جهت تغییر جو اجتماعی محیط.
• حفظ حیات شبانه محیط به کمک ایجاد کاربری های فعال در شب. این کاربری ها ترجیحاً باید جاذب مخاطبین به صورت خانوادگی باشند تا موجب چیرگی فضا توسط جوانان و گروه های خاص نشوند. همچنین ایجاد کاربری های تجاری دارای خدمات پذیرایی(نظیر رستوران ها، فروشگاه ها)دایر در شب برای تشویق عابران به پیاده روی و حفظ امنیت و روشنایی شبانه مؤثر خواهد بود.
• تدابیری برای افزایش دسترسی به امداد نظیر افزودن بر تعداد تلفن های عمومی در بافت گازران و همچنین نورپردازی و تجهیز آن ها به کد و دکمه امداد فوری.
• بهبود سیمای بافت به کمک حفاظت فعال، اجرای طرح های بهسازی و همچنین حذف دیوار نوشته ها و آلودگی های بصری موجود در فضا و استفاده از عناصر الحاقی آشنا برای افزودن بر ضریب آشنایی فضا و جلوگیری از بوجود آمدن احساس غربت، اضطراب و ترس ناشی از آن.
• جلوگیری از رکود، و رواج فعالیت های موجود در بافت با تدابیری نظیر استفاده از ورزش، تئاتر و رستوران ها یا غرفه های فروش خیابانی، با رعایت اصول حفظ آسایش عابران.
• افزایش نظارت طبیعی بر فضا، با استفاده از کاربری های با نماهای فعال رو به خیابان و هشدارهای نمادین جهت تحت کنترل بودن فضا.
• طراحی فضاهای خوانا و قابل تشخیص و استفاده از علائم و نشانه هایی جهت مسیریابی و جلوگیری از احساس گیج شدن و ترس از گم شدن و نا امنی ناشی از آن.
• احساس تحت نظر بودن در مناطق مسکونی باعث کنترل رفتار افراد شده و آنها را از تخلف باز می دارد. شکل گیری فضاهای قابل دفاع باعث کاهش هزینه های اجتماعی ناشی از حفظ امنیت، کاهش میزان جرم و جنایت، عدم تجمع افراد ناباب، معتادان و…. خواهد گردید.

 

مراجع

1. احمدی، یعقوب_ اسمعیلی، عطاء (1389) «سنجش امنیت زنان مبتنی بر عوامل چند بعدی و میان رشته ای در شهر مشهد» ، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، شماره 2، صص190- 169.
2. افشار، محمد رضا (1384) «عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی زنان در تهران»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.
3. بمانیان، محمد رضا_رفیعیان، مجتبی_ ضابطیان، الهام (1388) «سنجش عوامل مؤثر بر ارتقای امنیت زنان در محیط های شهری در محدوده­ی پیرامون پارک شهر- تهران» ،نشریه علوم اجتماعی ، شماره 3، صص 49- 67.
4. بیات، بهرام (1387) «تبیین جامعه شناختی احساس امنیت در بین شهروندان تهرانی»، پایان نامه­ی دکتری، دانشگاه اصفهان.
5. پورجعفر، محمدرضاو دیگران (1387) «ارتقای امنیت محیطی با تأکید بر رویکرد P.T.E.Dم، نشریه بین المللی علوم مهندسی، ویژه نامه­ی مهندسی معماری و شهرسازی، شماره 6، صص 73- 82.
6. حسینی، حسین (1386) «احساس امنیت: تأملی نظری بر پایه یافته های پژوهشی»، فصلنامه امنیت، شماره 4، صص 8- 51.
7. رفعت جاه، مریم_ رسام، فرزانه (1386) « نقش گروه های محله ای در تأمین امنیت زنان در شهرها»، فصلنامه پلیس زن ، شماره 3، صص 66- 92.
8. رفیعیان، مجتبی (1388) «بررسی شاخص ها و معیارهای مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری»، مجله راهبرد، شماره 53، صص 227- 248.
9. ستوده، هدایت­الله (1381) « آسیب شناسی اجتماعی(جامعه شناسی انحرافات)»، تهران: انتشارات آوای نور.

 

10. شرافتی پور، جعفر_ رحیمی، رسول (1388)« انواع جرایم و احساس امنیت زنان»، نشریه علوم اجتماعی پلیس زن، شماره 12، صص 6- 27.
11. صادقی فسایی، سهیلا_ میرحسینی، زهرا (1388) « تحلیل جامعه شناختی ترس از جرم در میان زنان شهر تهران»، نشریه علوم اجتماعی، شماره 36، صص 125- 138.
12. صدیق سروستانی، رحمت­ا… (1376) « عوامل و موانع اجتماعی امنیت در ایران»، همایش توسعه و امنیت عمومی، معاونت امنیتی وزارت کشور، ناشر: وزارت کشور.
13. ضابطیان، الهام_ بمانیان، محمدرضا_ رفیعیان، مجتبی(1389) «بررسی الگوی برنامه ریزی کاربری فضاهای شهری مؤثر بر افزایش امنیت زنان(نمونه موردی: بخش مرکزی شهر تهران)»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 48، صص 107- 147.
14. طرح تفضیلی بافت کهن اردبیل، سازمان مسکن و شهرسازی استان اردبیل، 1387.
15. مدیری، آتوسا (1385) «جرم خشونت و احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر»، فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 22، صص 11- 28.
16. نويدنيا، منیژه (1382) «درآمدی بر امنیت اجتماعی»، مطالعات فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 19، صص 56- 76.

 

 

 

17- Brownlow ,Alec,”A geography of men_s fear, Department of

Geography and Urban Studies”, Temple University, Philadelphia, PA 19122, Geoforum 36, www.elsevier.com/locate/geoforum, 2005.

18- Howard, John (1999) :”FEAR OF CRIME”, Society Of Alberta, www.elsevier.com.

19- Bell, Wendy(1998): “ Women and Commiunity Safety ”, Bell Planning Associates South Australia, NO 32.