مراسم نکوداشت محمدرضا جودت، استاد بازنشستهی دانشگاه شهید بهشتی و مدیرمسئول نشریه معماری ایران با حضور چهرههای فرهنگی، هنری و رسانهای برگزار شد. در این مراسم که توسط کانون معماران معاصر، کانون معماران و شهرسازان جوان و سازمان اسناد و کتابخانهی ملی ایران و با عنوان «روایتهای معمارانه» در مرکز همایشهای بینالمللی کتابخانه ملی ایران برگزار شد، رضوی کیا، دبیر نکوداشت با بیان ویژگیهای شخصیتی این معمار هنرمند گفت: ما در این نشست، از خدمات انسانی فرهیخته و متواضع که عمر خود را در راه آموزش، پژوهش و توسعه فرهنگ معماری و هنر ایران صرف نموده، تقدیر میکنیم.
رضوی کیا افزود: جودت معلم یک نسل از معماران ایرانی است. او بزرگ است بدون بزرگنمایی و بزرگوار است، همواره در هالهای از فروتنی؛ چنین وارسته کمتر آدمی هست. انسان چنین فروتن در این پایه و با این مایه از فضل و فرهنگ کمتر داریم. با همهی موفقیتها و محبوبیتها، هرگز او را خود گم کرده، یا از خود راضی ندیده ایم. ستودن و ستایش دیدن یا شنیدن، در او اثر نمیکند. فرهیخته ای تمام عیار است. دانستن و دانش برای او فقط فرزانگی به بار آورده است. و بیش از فضل، فضیلت دارد.
دبیر مجموعه برنامه های روایتهای معمارانه گفت: بی تردید مهندس جودت به یک نسل تعلق ندارد. چرا که برخی شخصیتها آنقدر متعالی هستند که در قالب یک نسل خاص جای نمیگیرند و میتوانند برای نسلهای متمادی به ویژه برای جوانان هر نسل درسهای بسیاری از جمله مردمداری و مردمدوستی داشته باشند.
جودت، معلمی والا، وظیفه شناس و بی ادعا
در بخش دیگر این مراسم، ناصر شهسواری، مدرس مدعو دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه با وجود ناملایماتی که در بیش از نیم قرن زندگی حرفهای بر محمدرضا جودت گذشته است؛ خوشحالم از اینکه در دوران حیات این معمار هنرمند برای ایشان مراسم نکوداشت برگزار شده و خوشبختانه این شخصیت بارز و دانشمند الان حضور دارند و دانشجویان و اعضای حرفه از برکت وجودشان هنوز بهرهمند هستند.
عضو هیأت مدیره کانون فارغ التحصیلان دانشگاه شهید بهشتی (کانون معمار ملی) با بیان ویژگی های استاد محمدرضا جودت افزودند: بنده حقیر همکلاس و هم دوره با استاد جودت بودم، ایشون هنرمند و نقاش هستند در طول این مدت طولانی با همین آرامش و سکوت همیشگی از برکت همین شخصیت دانشجویان عزیز بهره مند شدند .
ایشان با اشاره به گفت و گویی که با دانشجویان مهندس جودت داشتند، گفتند: همهی دانشجویان معتقد بودند که مهندس جودت یک معلم کامل و والا ، وظیفه شناس و بدون ادعا هستند.
مدرس دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت: استاد سالها در دانشکده میدرخشید بدون اینکه این ادعای درخشش رو داشته باشه. این بزرگوار یک معلم واقعی بود. با تمام خصوصیاتی که از یک معلم در هالهای از احترام می بینیم، متواضع ، بردبار و بی ادعا.
در معماری، فرمها در خدمت اندیشهاند.
در ادامه این برنامه، دکتر فریبرز رئیس دانا، اقتصاد دان؛ با اشاره با سابقهی آشنایی خود با محمدرضا جودت گفت: من از سال 1340 ایشان را میشناسم. جودت در آن زمان برای ما چهره و شخصیت نازنینی بود همیشه کم صحبت می کرد، گزیده میگفت و روی ما تأثیر میگذاشت.
رئیس دانا افزود: من جودت رو در تالار ایران (قندریز) پیدا کردم و نقاشیهایی کاملاً نوآورانه از او دیدم. جودت در همه آثارش حضور انسان را تعقیب کرده و زیبایی را برای زیبایی نخواسته است.
رئیس دانا با اشاره به همکاری با مهندس جودت در تدوین مطالعات اقتصادی و فنی طرح جامع شهرهای ایران گفت: ما برای شهرهای عقب مانده وطنمان کار کردیم اونجا از شکل گرایی، فرمالیسم و زیباییشناسی به ویژه از نوآوریهای ویژه جودت خبری نبود و جودت خواستش از ما این بود که زندگی مردم را درک کنیم و همیشه خواست مردم را تعقیب می کردیم.
وی گفت: سخاوت درونی معماران که در جودت هم تراوش میکرد و موجب شد که من هم به معماری علاقه مند شوم و الان میدانم که معماری زندگی است و کوشش بر ای مادیت بخشیدن به نیاز انسان و فرمها در خدمت این اندیشهاند.
جودت، اندیشمندی نقاش
نصرت الله مسلمیان، مدرس دانشگاه و نقاش معاصر نیز در ادامه برنامه با اشاره به تأسیس تالار ایران توسط محمدرضا جودت گفت: زمینهی آشنایی من با ایشان در زمینه هنر و نقاشی است. ایشان راه اندازی تالار ایران (قندریز) را مبتنی بر تصمیم جودت و دوستانش در خصوص فعالیت فرهنگی و هنری دانست و افزود: مهمترین رسالت راه اندازی تالار ایران در پیش از انقلاب، تلاش برای جبران عقب ماندگی بود و اینجا است که نقش معلمی و اندیشمندی جودت بیشتر برجسته میشود. در واقع جودت بخشی از وجود خود را قربانی کرد، برای اینکه فرزندان این جامعه خودشان را از زیر بار روانشناسی شکست و عقب ماندگی خارج کنند.
برندهی نخستین دوسالانه بین المللی نقاشی جهان اسلام در ادامه گفت: تالار ایران با مدیریت جودت فضایی را پایه گذاری کرد تا آثار هنری مثل گرافیک، مینیاتور و … که محلی برای ارائه نمی یافتند در این تالار ارائه شوند و به نمایش گذاشته شوند. اثری که مهندس جودت و یارانشان در حیطه معرفت نقاشی به وجود آوردند بسیار محترم و ضروری جلوه میکرد. جودت به یک امر به اسم حقانیت هنر آبستره و عقلانیت هنر مدرنیستی باور داشت. جودت همیشه در کنار فعالیت هنری یک نگاه عمیق به عملکرد این فعالیت در جامعه داشت. و تمام طول این سالها این امر را فراموش نکردند.
صداقت، وجهی غالب شخصیت جودت
محمدرضا حائری، مدیرمسئول و سردبیر نشریه اندیشه ایرانشهر نیز با اشاره به همکاری با محمدرضا جودت گفت: ما در تولید نشریه معماری و شهرسازی پنج سال با جودت همکار بودیم و البته آشنایی ما بیش از این مدت است. صداقت در این نیم قرن در وجود مهندس جودت باقی مانده است.
حائری مازندرانی با تقدیر از کانون معماران معاصر و کانون معماران و شهرسازان جوان که به برگزاری این نکوداشت اهتمام ورزیدند، گفت: البته وظیفه دانشگاه شهید بهشتی(ملی سابق) بود که این بزرگداشت را برگزار میکرد.
سردبیر نخستین نشریه شهرشناسی ایران گفت: من وقتی آثار محمدرضا جودت در مورد معماری جهان را میخواندم بیشتر معماری ایران را درک میکردم.
حائری افزود: محمدرضا جودت 14 سال با مهمترین هنرمندان ایران از جمله: رویین پاکباز، فرامرز پیلارام، صادق تبریزی، مسعود عرب شاهی، قباد شیوا، منصور قندریز، سیروس مالک، فرشید مثقالی، مرتضی ممیز، هادی هزاوهای که مهمترین شخصیتهای آن دوره بودند، کار میکرد.
حائری مازندرانی، دغدغه اصلی جودت در این نیم قرن را، نو شدن هنر، هنر نو، معماری نو و اجتماعی شدن معماری دانست و گفت: ایشان معتقد هستند که تا زمانی که پیوندهای هنر و جامعه برقرار نگردد، نه هنر اجتماعی خواهد شد و نه جامعه هنر دوست و نه هنرمند موفق خواهد شد.
مدیرمسئول نشریه اندیشه ایرانشهر، محمدرضا جودت را از حاملان هنر نو در ایران معاصر دانستند و گفتند: نقشی که مهندس جودت در تعریف سنت داشتند بینظیر بوده است. وی نقش مهندس جودت در نیم قرن فعالیت در قلمرو هنر و معماری ایران را یگانه برشمرد و افزود احساس میکنم جودت در اواخر این یگانگی به تنهایی رو کرده و گوشهگیری را انتخاب کرده است.
آزاداندیشی، مهمترین درس جودت
لیلا عراقیان، طراح پل طبیعت و برندهی جایزه بین المللی معماری آقاخان از دیگر سخنرانان این مراسم بود. وی با ابراز خوشحالی از اینکه از بین دانشجویان بسیار زیاد مهندس جودت، فرصت سخنرانی در مراسم نکوداشت استاد برای ایشان فراهم شده گفت: من اول فکر کردم که شاید بهتر باشد از تجربه خودم در زمانی که دانشجوی استاد بودم، بگویم. اما بعد فکر کردم با چند نفر از دانشجویان استاد هم صحبت کنم شاید مطلب متفاوتی بشنوم و نکتهای که برای من جالب بود این است که تقریباً همه ما در دورهای که دانشجوی مهندس جودت بودیم، یک تجریه یکسان داشتیم ، با این تفاوت که هر کس با ادبیات خود دربارهی این تجربه صحبت میکرد.
عراقیان با اشاره به تجربهی مشترک دانشجویان در کلاس درس مهندس جودت گفت: جودت به دانشجوهایش فرصت میداد که جرات کنند و آزاد فکر کنند، که رویا ببینند و بتوانند کم کم رویاهایشان را به فضای معماری تبدیل کنند. رویاهایی که شاید از جنس شعر بود، از جنس مجسمه بود، از جنس نقاشی بود، از جنس داستان بود.
برندهی جایزه بین المللی معماری آقاخان افزود: دانشجویان معماری خیلی از مطالبی که برای حرفهی معماری لازم دارند را در حین کار یاد میگیرند و برخی دروسی که در دانشکده یاد میدهند، ممکن است در اغلب موارد کاربردی نباشد، ولی نکتهای که فکر میکنم حتی در حین کار هم آموزش نمیدهند، آزاد اندیشی است؛ جرأت آزادانه فکر کردن است و این چیزی هست که یک معلم معماری میتواند به دانشجوهایش آموزش دهد.
عراقیان افزود: مهندس جودت یک نمونهی عالی از معلمی است که با سکوت خود ، دانشجویانش را راهنمایی و هدایت میکرد و متواضعانه و بزرگوارنه کنارشان میایستاد و اجازه میداد ریسک کنند و به توانایی خودشان اعتماد کنند و آن قدر ادامه دهند تا رویاهایشان را به نتیجه برسانند.
مهندس جودت به دانشجویان یاد میداد که نترسند و ایدهای که در ذهنشان است را ترسیم کنند، فارغ از اینکه چقدر با یک معماری واقعی فاصله داشته باشد. و سعی و خطا و تکاپوی دانشجویان را ارزشمند میدانست و این مهمترین درسی است که باید در مدارس و دانشکدههای معماری تمرین شود.
عراقیان با اشاره به اینکه جودت سعی نمیکرد صرفاً دانش وسیع خود را به دانشجویان منتقل کند، افزود: مهندس جودت یک فضا بود، یک آینه بود که دانشجویان میتوانستند، خود را در آن پیدا کنند.
طراح پل طبیعت گفت: اعتماد به نفس، گنجی بود که محمدرضا جودت به دانشجویانش هدیه داد. وی افزود: همهی دانشجویان با هر سطحی از دانش و نگرش در معماری میتوانستند تأثیری عمیق و متفاوت از استاد جودت بگیرند.
لیلا عراقیان با اشاره به تدریس درس طرح معماری سه توسط محمدرضا جودت در دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی گفت: فکر میکنم طرح معماری سه برای خیلی از دانشجویان نقطه عطفی در دوران تحصیلشان بوده است. چرا که میآموختند چگونه آزاد بیاندیشند، چگونه نترسند و طراحی کنند و چگونه از یک مرز نامرئی که برای خود ساختهاند، عبور کنند.
خاطرهها هویت انسان را میسازند
در پایان، نوبت به مردی رسید که سالن 400 نفری مرکز همایشهای بینالمللی کتابخانه ملی، برای او و بهپاس زحماتش مملو از جمعیت شده بود. محمدرضا جودت با تشکر از کانون معماران معاصر و کانون معماران و شهرسازان جوان برای برگزاری این نکوداشت گفت: نمیدانم اگر احساس شرمندگی به شما دست دهد چگونه با آن مواجه میشوید. اما من واقعاً دچار شرمندگی عجیبی در مقابل این همه لطف دوستان شدم و خود را لایق مطالبی که دوستان دربارهی من گفتند، نمیدانم.
جودت در ادامه از همسرش – مینا روحانی- که در یک زندگی مشترک، بیش از50 سال یار و یاور وی بوده، تشکر و قدردانی کرد.
محمدرضا جودت با اشاره به دوران جوانی خود گفت: من از بعد از اخذ دیپلم دبیرستان از 18 سالگی تا سال 1345 که ازدواج کردم همیشه مکانی به نام آتلیه داشتم و این موضوع باعث شد که سبک زندگی من، خاص باشد. به این معنا که از همه چیز بریده بودم و صرفاً به کار فکر میکردم.
جودت افزود: صادقانه بگویم من نه میخواستم معمار شوم، نه میخواستم معلم معماری بشوم و نه میخواستم نویسنده و مترجم در کتابهای هنری و معماری باشم، بلکه هدفم این بود که نقاش شوم. شاید ناخودآگاه زندگی من را وارد مسیر فعلی کرد.
رفت و آمد دوستان هنرمند من و دوستان آنها در آتلیه شخصیام باعث شد ارتباطات و آشناییهای گستردهای با هنرمندان آن دوران اعم از هنرمندان تئاتر، سینما، نقاشی، هنرهای تجسمی و ادبیات پیدا کنم و شاید یکی از مهمترین عواملی که باعث شده من سرپا باشم، خاطرههای آن دوران درخشان در زندگی من است.
جودت گفت: چند وقت پیش فرصتی دست داد تا دو مرتبه فیلم« هیروشیما عشق من» را ببینم. یکی از منتقدان نقدی بر این فیلم نوشته بود که آخرین جملهاش بدین مضمون بود که: خاطرهها هویت انسان رو میسازند ولی خاطرهها هم به مرور زمان رنگ میبازند. محمدرضا جودت در ادامه با اشاره به وضعیت معماری امروز گفت: معماری امروز ما وضیعت بسیار بغرنجی دارد و به قول رمکولهاس دچار نوعی ماجراجویی پیچیده شده است.
جودت افزود: مطابق نوشتهها، آخرین اتفاقی که در زمینهی معماری رخ داده، به معمار ستارهها ختم میشود. واقعا همه در شگفتند چرا که در هیچ دوره و زمانی در تاریخ معماری این سطح از تفاوت و افتراق میان آثار معماری معماران وجود نداشته است.
وی گفت: هنوز افرادی هستند که وقتی میخواهند یک کار طراحی معماری سفارش دهند، سراغ معمار ستارهها میروند و یا مسابقهی محدود برگزار میکنند. و ظاهراً خیلی از این افراد فرصت پرداختن به کار را ندارند و صرفاً دنبال ایده هستند.
جودت در ادامه گفت: در ضمن پیگیریهایی هم که در زمینهی نقاشی انجام دادم به این مسأله پی بردم که گالری تیت که یکی از گالریهای بزرگ دنیا هست و سالی حدود 4 میلیون بیننده دارد و از این نظر مقام اول را در دنیا دارد. این گالری از سال 1984 جایزهای تهیه کرده که به نام جایزه ترنر نامگذاری شده است. برگزارکنندگان این جایزه در طول سال چهار نفر را به عنوان داور انتخاب میکنند. این داوران ضمن بازدید از نمایشگاههای مختلف، چهار نمایشگاه را انتخاب و به هنرمندان نمایشگاه اعلام میکنند که خودشان را برای شرکت در مسابقه آماده کنند. برندهی جایزه ترنر 25 هزار پوند و سه نامزد دریافت جایزه نیز هر کدام 5 هزار پوند به عنوان جایزه دریافت میکنند.
جودت افزود: من کار تعداد زیادی از افرادی که از سال 1984 برنده یا نامزد دریافت جایزه ترنر بوده اند را پیگیری کردم و برخی اوقات از خودم میپرسیدم: آیا واقعاً تن ویلیام ترنر- نقاش بریتانیایی- از دیدن آثار هنرمندانی که جایزه ترنر را گرفتند، در قبر نمیلرزد.
جودت گفت: در واقع هدف من از بیان این مسأله این بود که تنها در معماری نیست که این وضع بغرنج وجود دارد، بلکه در نقاشی هم که همواره از معماری پیشگامتر بوده این وضع بغرنج وجود دارد.
استاد معماری دانشگاه شهید بهشتی گفت: حدود یک قرن از تاریخ تولد معماری مدرن به روایت لئوناردو بنه ولو گذشته است. باید از خودمان این سئوال را بپرسیم که چرا در طول این یک قرن نتوانستیم کسانی را به عنوان جانشینان میس وندروهه ، والتر گروپیوس، فرانک لوید رایت و لوکوربوزیه، تربیت کنیم؟ جودت با بیان اینکه ما این میدان را ترک میکنیم و آن را به جوانان میسپریم، ابراز امیدواری کرد نسل جدید معماران در پیشبرد دیسپلین معماری موفق باشند.
در این مراسم، جمع زیادی از اساتید دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، دانشجویان و دانشآموختگان معماری دانشگاه، اعضای هیأت مدیره تشکلها و سازمانهای مردم نهاد و مدیران دفاتر مطرح معماری و شرکت های مهندسین مشاور حضور داشتند.