| آشپزخانه ؛ تعامل ارگونومی و معماری فضای زن محور | ||
|
||
|
||
چكيده
در معماری خانه ، فضای آشپزخانه با حضور زن معنی می یابد. در مقایسه با سایر بخش های خانه ، آشپزخانه چه از بعد کارکردی و چه از بعد کالبدی ، مکانی زن محور محسوب می شود. فرضیه اصلی تحقیق ، به میزان آشنایی و کاربست مهندسی ارگونومی در طراحی داخلی آشپزخانه ها و تاثیر و تاثر آن دو مبتنی می باشد. مقاله به جامعه آماری با تعریف جامعه ی زنان ، تاکید دارد. روش تحقیق اتخاذ شده در این نوشتار “روش تحقیق توصیفی-تحلیلی” بوده که با رویکردی نوین و میان دانشی سعی در برانگیختن توجه معماران جهت تدوین فضای آشپزخانه متناسب با مقیاس و استانداردهای زنانه و فاکتورهای انسانی دارد. مهمترین دستاورد این نوشتار ، تمرکز و توجه به دانش ارگونومی و نمود آن در معماری داخلی آشپزخانه زن محور ، جهت کاهش تنش و خستگی و افزایش لذت از مکان می باشد.
واژه‌هاي كليدي: ارگونومی ، آشپزخانه ، معماری زن محور |
- مقدمه
در عصر حاضر که پژوهش های میان رشته ای ارزش خاصی در جامعه ی علمی پیدا کرده است ، پرداختن به ارتباط معماری آشپزخانه و کاربران رده اول آن یعنی بانوان ، از مباحثی است که می تواند مورد توجه پژوهشگران عرصه معماری و طراحان صنعتی قرار گیرد. متأسفانه مدتي است كه نمود مسأله هويت در معماري ايراني و سازگاري فضاي ساخته شده با محيط و انسان به فراموشي سپرده شده است . در اين ميان پرداختن به موضوعاتي چون تاثير و تاثر کاربر ( زنان ) و مکان ( آشپزخانه ) در شكل گيري كالبد فضا از جمله مواردي است كه مهجور واقع شده است . این در حالی است که ما هم اکنون در دنیایی زندگی می‌‌کنیم که به سرعت به پیش می‌رود. زندگی امروزی بازتاب این حقیقت است که کار زنان هرگز پایانی ندارد. در چنین شرایطی زنان با کار زیاد که پیامد آن خستگی است دست به گریبان‌اند. امروزه اکثر زنان پابه‌پای مردان هرروز به سرکار می‌روند و علاوه بر تامین قسمتی از مخارج زندگی ، باید وظایف مادری خوب و مهربان و یک زن واقعی و پرانرژی را نیز به عهده گیرند. همین امر باعث بروز مشکلاتی مانند خستگی و بیماری می‌شود.(جوادنیا ، 8:1384)
در کنار موارد فوق عدم رعایت استاندارد های معماری داخلی و بی برنامه بودن طرح فضاها و دکوراسیون مکان هایی همچون آشپزخانه ، که یکی از اصلی ترین فضاهای مورد استفاده خانم ها محسوب می شود ؛ در تشدید خستگی بانوان نقش مضاعفی را ایفا می کند. نادیده گرفتن برخی از جنبه های زندگی ، روحیات و نیازهای واقعی زنان، در مقاله” بازتولید نقش های سنتی زنان ” نوشته ی مریم حسین خواه که زنان را در قالب مادر و همسری کدبانو که دغدغه یی جز یافتن بهترین راهکارها برای پختن یک غذای لذیذ ندارد، مورد بازنگری قرار خواهد گرفت ؛ چرا که این در حالی اتفاق می افتد که مهمترین بخش قضیه یعنی لذت بردن از کار در آشپزخانه و تمهیدات آن غالبا مستتر مانده است.
تاکنون توصیف های گوناگونی ازدانش ارگونومی ارائه شده است،اما دریک توصیف فراگیرمی توان گفت که ارگونومی عبارت است ازکاربرداطلاعات علمی موجوددرباره ی انسان وروش های علمی تولید چنین اطلاعاتی،برای حل مشکل طراحی.به این ترتیب ارگونومی ظرفیت هاوتوانمندی های انسان رابررسی می کند وسپس اطلاعات به دست آمده رادرطراحی مشاغل،فرآورده ها،محیط کاروتجهیزات به کار می بندد.(چوبینه ، 387:1387) معمولاازاصطلاحات ارگونومی وعوامل انسانی به طورمترادف بهره گرفته می شود. ارگونومي را مهندسي فاكتورهاي انساني، مي‌دانند كه در بستر شناخت، ارزيابي و بازنگري شرايط كالبدي و رواني انسان، در نظر دارد تا بهترين و كارامدترين محصول را در انطباق بيشينه با نيازها و شرايط روحي و جسمي كاربران فراهم آورد كه بهبود فعاليتهاي انساني و افزايش بهره‌وري كاربران در محدوده زماني خاص را نيز، به همراه دارد. بر اين اساس، مهندسي ارگونومي با در نظرگيري فاكتورهاي انساني در رشته‌هايي مانند طراحي معماري و طراحي صنعتي، شهرسازي و طراحي داخلي و دكوراسيون رونق مي‌يابد، چنانچه نمي‌توان بي‌التفاوت به شاخص‌ها و متغيرهاي مهندسي ارگونومي، به طراحي در عرصه معماري وطراحي داخلي پرداخت.
گسترش کاربرد مهندسي فاكتورهاي انساني (ارگونومي) اين ضرورت را ايجاد مي‌كند تا اصول و مباني اين روشمندي علمي در طراحي آشپزخانه و طراحي صنعتي آن، در حوزه طراحي فضاهاي داخلي و دكوراسيون مورد استفاده قرار گيرد. از آنجا كه توجه به تناسبات انساني و نحوه طراحي فضاها و نوع چيدمان مبلمان، مي‌تواند در احساس راحتي و آسايش زنان در فضای آشپزخانه تاثيرگذار باشد، لازم به نظر مي‌رسد تا اين امر در ادبيات معماری داخلي، به روز سازي شود و تعميم يابد. اين امر در اين گفتار مورد توجه قرار گرفته است و به اصول و مولفه‌هايي از طراحي داخلي كه بايد به مهندسي فاكتورهاي انساني توجه داشته باشد، معطوف مي‌شود. از آنجا كه اين امر هنوز مورد تبيين جدي در ايران و حتي بصورت خاص در ادبيات جهاني طراحي داخلي نبوده است، اين گفتار را تنها مي‌توان سرآغازي بر التزام کاربرد آن در معماری داخلي دانست.
در این پژوهش عدم توجه به بعد کاربردی فضا و الگوی عملکردی پذیرفته شده زنان در رابطه با معماری آشپزخانه که بنابه گفته ی کریستوفر الکساندر، راز جاودانگی معماری محسوب می شود ، و در کتاب ” راه بی زمان ساختن” به تفضیل آمده است ، یکی از مباحث اساسی نوشتار می باشد که در ابعاد مختلف در رابطه با معماری آشپزخانه و زنان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در نهایت در این تحقیق از مباحث علم ارگونومی در طراحی تولید صنعتی وسایل و دکوراسیون آشپزخانه با گریزی به تز ادوارد تی هال یعنی ” بعد پنهان ” پرداخته خواهد شد. جهت بیان و حل مشکلات زنان در رابطه با کار در آشپزخانه، از استانداردهای فضایی و رویکرد های فرهنگی ، بهره گرفته خواهد شد.
شکل شماره (1) : ابعاد و تناسبات ارگونومیک آشپزخانه ، منبع: http://www.houzz.com/photos/kitchen
- ارگونومی و معماری آشپزخانه
واژه ارگونومي (Ergonomy) از تركيب دو كلمه يوناني «ergon»، به معناي «كار» و «nomos» به معناي «قانون و قاعده» تشكيل شده است.(رحمانی ، 2،1388) ازآغازانقلاب صنعتی تاکنون،بسیاری دراندیشه ی دستیابی به شرایط کاری ایمن وسالم وراحت هستند.نخستین بارنزدیک به120سال پیش پژوهشگرلهستانی،وجیسج جاسترزبوسکی(1882-1799)اصطلاح ارگونومی را به جهان ادبیات معرفی نمود. (چوبینه ، 389:1387)علاوه بر اين، ارگونومي را شاخه‌اي از علوم كاربردي مي‌دانند كه به بررسي رابطه انسان با محيط كار مي‌پردازد. هدف اساسي از اين علم، بهبود بخشيدن به نحوه كار، روش‌ها و وسايل كار، و انطباق بخشيدن آنها با خصوصيات رواني و بدن انسان است كه در بستر همين انطباق است كه با طراحي داخلي و دكوراسيون ارتباط دارد، چراکه بي‌انطباق دكوراسيون داخلي و نحوه ساخت و چينش عناصر فضاهاي داخلي، نمي‌توان انتظار داشت كه بهترين پاسخ به نيازهاي بدني و روحي كاربران از فضاهاي داخلي، داده شود تا افزايش بهره‌وري و راندمان كار درمحيط‌هاي داخلي فراهم آورده شود. ارگونومي بعنوان رشته‌اي از علوم كه با بدست آوردن بهترين ارتباط ميان انسان و فضاهاي داخلي، مرتبط است، تعريف مي‌شود. ارگونوميست ها با ارزيابي قابليت‌ها و محدوديت‌هاي انسان (بيومكانيك و آنتروپومتري)، استرس‌هاي كاري و محيطي (فيزيولوژي كار و روانشناسي صنعتي)، نيروهاي استاتيك و ديناميك روي بدن انسان (بيومكانيك)، احتياط (روانشناسي صنعتي) ، خستگي (فيزيولوژي كار و روانشناسي صنعتي)، طراحي و آموزش و طراحي ايستگاه كاري و ابزارها (آنتروپومتري و مهندسي)، سر و كار دارند. متخصصان ارگونومي تلاش مي‌كنند تا با ايجاد تغييرات مطلوب در سيستم‌هاي كاري از طريق جايگزيني تجهيزات، كنترل فاكتورهاي فيزيكي (دما، نور، ارتعاش و صدا)، چيدمان صحيح ابزارهاي مورد نياز ، كيفيت زندگي كاربران را ارتقا بخشند. ارگونومي، در حقيقت تركيبي است از رشته‌هاي بيومكانيك، فيزيولوژي، آنتروپومتري و روانشناسي كه به بررسي تناسب محيط و فضاهاي داخلي با شرايط و تناسبات انساني مي‌پردازد.
شکل شماره (2) : توجه به فاکتورهای انسانی و کاربرد فضای آشپزخانه ، منبع : http://decoration.wordpress.com
بي‌توجهي به اصول ارگونوميك در طراحي فضاهاي زندگي ، مي‌تواند سلامتي انسان را با خطرات جدي مواجه سازد. ارگونومي در عمل به مفهوم تطابق و سازگاري محيط كار، ابزار كار و شرايط كار با توانايي‌هاي جسمي و رواني انسان‌ها مي‌باشد. ارگونومي يا مهندسي فاكتورهاي انساني دانشي است كاربردي مركب از علوم پايه مختلف از جمله فيزيولوژي روانشناسي، فيزيك، مكانيك، طراحي، آمار، رياضي، جامعه شناختي، مديريت و بسياري موارد ديگر، چنانچه اين علوم در كنار هم اصول ارگونومي را شكل داده و به طراحي بهتر سازمان در جهت بهره‌وري بيشتر، كمك نموده و ميزان رفاه و سازگاري زنان را با محيط آشپزخانه به طرز چشمگيري افزايش مي‌دهند. (طوفان،101:1391)
آشپزخانه‌هاي امروزي نقشي را كه غذاي خوب در بهبود زندگي انسان به عهده دارد جدي مي‌گيرند. اهميتي ندارد كه چقدر جامعه به سوي تكنولوژي پيش برود، مردم باز هم به دنبال راههايي هستند تا به ابتدايي‌ترين شكل تغذيه شوند. بنابراين آشپزخانه‌ي مدرن دژي است نه فقط كارآمد، بلكه تغذيه كننده. اكنون آشپزخانه بخشي از مركز خانه است، مكاني از سرزندگي و نور.(الکساندر،92:1376) آشپزخانه‌هاي مدرن هميشه در برابر بقيه‌ي فضاهاي اصلي زندگي به شكلي باز قرار دارند، و فقط با يك پيشخوان، درب مات كشويي و يا با جداسازي متحرك، تفكيك شده‌اند. ارزش والاي غذا به عنوان منشاء تغذيه، طراحي آشپزخانه را در بسياري از جنبه‌ها تحت تاثير قرار مي‌دهد. هودها و اجاقهاي روميزي بسيار بزرگ ، معادلهاي مدرن اجاقهاي بزرگ آشپزي قرون گذشته شده‌اند. در حقيقت وسايل زندگي از همه نوع براي دوام طولاني‌تر ساخته مي‌شوند، در مقايسه با يخچالها و اجاقهاي در رده‌ي صنعتي كه مطابق مد به روز مي‌شوند.(بادن پاول،36:1388)
به اين دليل كه شيوه‌هاي زندگي، غير رسمي‌تر شده است، طراحي آشپزخانه دگرگون شده تا معاشرت را ترويج كند. آشپزي ديگر فعاليتي انفرادي نيست، بلكه كاري گروهي است؛ لذا شهرت اين مكان ويژه، مكان ملاقاتي است كه افراد را براي آماده‌سازي غذا و گفتگو گرد هم مي‌آورد.(افشار شفایی،16:1384)
لوازم شيك و با دوام نماد آشپزخانه‌هاي مدرن، و استيل در رديف محبوب‌ترين انتخاب براي وسايل خانگي، تجهيزات كابينت، و بسياري طرحهای ديگر مي‌باشد. جالب است كه ظاهر رسمي استيل اغلب كنار موادي قرار مي‌گيرد كه نماد آشپزخانه‌هاي خانگي گذشته هستند، مثل چوبهاي مرغوب و سنگهاي طبيعي بدون جلا. شيشه و آيينه نيز بوسيله معماران داخلی آشپزخانه براي نيرومندتر كردن محيطي باز ، مورد توجه قرار گرفته است.
شکل شماره (3) : فرم خاص و ارگونومیک آشپزخانه ، منبع: www.kitchendesignersideas.com
آشپزخانه‌ها مي‌توانند براي آرشيتكتها و طراحان داخلي، كه بيشترين استفاده را از عناصر بسيار كاربردي آشپزخانه‌ها مي‌برند، هيجان‌انگيزترين مكان خانه باشند، يا به شكل تبديل آنها به اثري هنري يا بوسيله تبديل آنها به ابتدايي‌ترين مكان خلاقيت در هر چيزي ممكن است ؛گروهي از قفسه‌ها كه به عنوان ساختار كوبيستي بيان شده است، يا شيرآلات و اتصالات لوله‌ها كه بيشتر به يك مجسمه شباهت دارند تا لوله‌كشي. در آشپزخانه‌هاي كوچكتر جايي كه يك جزيره‌‌ي مركزي ثابت ممكن است انعطاف‌پذيري را محدود كند، يك ميز متحرك براي غذا خوردن يا كار كردن مناسب به نظر مي‌رسد. استيل به كار رفته در ميز، وسايل خانگي، و تجهيزات كابينتها ماده تاكيدي مهمي در اين مكان مي‌باشد.(مردیت،54:1385)
نخستين عاملي كه بايد در طراحي آشپزخانه مد نظر قرار داد اين است كه جريان ترافيك آشپزخانه را پيش‌بيني كرده و بر آن اساس مثلث عملياتي را طراحي كنيد: يعني مثلث يخچال، اجاق و سينك. بايد هر گونه آمد و شدي به درون اين مثلث را تحت نظارت و كنترل داشته ، به خصوص ورود مواد خريداري شده را كنترل كرد تا فضاي كافي براي اجرایي ساختن عمليات خود در اختيار داشته باشيد. به هر حال منظور اين است كه كارآيي عملياتي را به اين ترتيب ارتقا بخشيد. (طوفان،197:1391)
- سه عنصر اصلی آشپزخانه
يخچال – يكي از بزرگترين و مهمترين عناصر در هر آشپزخانه‌اي يخچال است . بايد به خاطر داشت كه تقريباً هر آشپزخانه‌اي داراي يك يا چند يخچال است كه گستره‌ي وسيعي از شكل و رنگ و ابعاد را در نمای اصلی فضای زن محور آشپزخانه به نمايش مي‌گذارد. اما مهم اين است كه اندازه‌اي براي يخچال انتخاب كنيد كه با نيازهاي آشپزخانه‌تان تطابق داشته باشد. در يك آشپزخانه‌ي كوچك كه مسئله‌ي فضا امري حياتي است، مسلم اين كه داشتن يخچال كوچكتر، مناسبتر است. از كوچكترين اندازه‌ي ممكن براي يخچال استفاده كنيد تا بتوانيد فضاي اضافي را به پيشخوان آشپزخانه، كابينتها و فضاي عمومي كارتان اختصاص دهيد. يخچالهاي ايستاده و فشرده‌ي نيم قد براي آپارتمانهاي شهري بيشتر مناسب‌اند.
يخچال سايد باي سايد فضاي كمتري اشغال مي‌كند و امكان ذخيره‌ي بيشتر را هم فراهم مي‌آورد. مدلهاي حرفه‌اي و غول آسا معمولاً براي آشپزخانه‌هاي كوچك توصيه نمي‌شوند، چه اين قبيل يخچالها داراي فضاي ذخيره‌ي بالا هستند و مصرف برق بالايي هم دارند. برای هر يخچالي بايد مطمئن شويد كه فضاي كافي براي باز شدن در آن، در اختيار داريد و نيز فضايي كه بتوانيد غذاهاي داخل آن را بيرون بياوريد و داخل آن را سرو ساماني ببخشيد. يخچال بايد در دسترس ترين بخش مثلث کار آشپزخانه باشد . (بادن پاول،83:1388)
اجاق – عنصر بعدي در آشپزخانه ، واحد مربوط به پخت و پز است. يك اجاق روميزي بهترين واحد براي آشپزخانه‌هاي كوچك است. اجاق روميزي مي‌تواند به خودي خود به مركز آشپزخانه بدل شود. اجاق دو شعله براي آشپزخانه‌هايي ايده‌آل است كه كاري جز گرم كردن مجدد غذا ندارند. اما اجاقهايي با شعله‌هاي بيشتر براي سرخ كردن غذا، بريان كردن و ساير موارد هم به كار مي‌آيند. در واقع گاه يك اجاق مناسب ، معماری زن محور آشپزخانه را از لوازم و ملزومات ديگر آشپزخانه هم مانند ميني گريل برقي، سرخ كن و مانند اينها بي‌نياز مي‌كند و جاي اضافي در آن ايجاد مي‌كند كه به كار فعاليتهاي ديگر هم مي‌آيد. (مردیت،55:1385) اجاق گاز يا اجاق روميزي بايد در دورترين بخش مثلث عملياتي قرار گيرد و از هر دو طرف از ترافيك آشپزخانه در امان باشد. فضاي كافي براي باز كردن درب فر و سطوح ضد گرماي ديگري كه بتوان ظروف داغ را از روي اجاق برداشته بر روي آنها قرار داد. قفسه‌هاي بالاي اجاق بايد فقط مواد و اقلامي را در خود جاي داده باشند كه بر اثر گرما هيچگونه تغييري در كيفيت آنها داده نمي‌شود.
سينك ظرفشويي- آخرين عنصري كه بايد در طراحي هر آشپزخانه درباره‌ي آن به درستي فكر كرد سينك ظرفشويي است. سينكهاي ظرفشويي مانند يخچال و اجاق در اشكال بسيار متنوع ساخته مي‌شوند. گنجايش آنها هم با يكديگر تفاوت دارد. سينكهاي عميقتر به درد مخفي نگاه داشتن توده‌ي ظروف نشسته مي‌خورند ، اما در معماری زن محور آشپزخانه توصیه می شود سينكهاي خيلي عميق تهيه نكنيد تا به كمردرد مبتلا نشويد. بسته به نوع غذايي كه بيشتر در دستور كار داريد بايد سينك مناسبي هم تهيه كنيد. اگر پاستا، سوپ، يا غذاهايي مي‌پزيد كه مانند اينها نياز به قابلمه‌هاي عميق و جادار دارند سينك گودتر و شيربلندتر احتياج داريد. اگر سبزي تازه بيشتر مصرف مي‌كنيد بايد سينكي داشته باشيد كه به تخته‌ي برش هم مجهز باشد و فضاي كافي براي شستن هم در اختيارتان قرار دهد. اگر كمترين حد آشپزي در آشپزخانه شما صورت مي‌گيرد مي‌توانيد از مدل كوچكتري از سينك استفاده كنيد يا حتی از مدل بار براي سينك استفاده كنيد كه سطح بيشتري از پيشخوان را در اختيارتان قرار مي‌دهد. شير ظرفشويي هم عنصر مهمي از آشپزخانه به شمار مي‌آيد. شيرهاي افشانه و تك دسته‌اي شستن را آسانتر مي‌كنند و به خصوص براي سبزيها، ميوه‌ها و پركردن ظروف بزرگتر بسيار كارآمدند. برخي از شيرها قابليت تنظم درجه‌ي حرارت آب را هم دارند و برخي از انواع پيشرفته‌تر به تجهيزات تصفيه‌ي آب هم مجهزند. (مردیت،38:1385)
شکل شماره (4) : مثلث کار در آشپزخانه آشپزخانه ، منبع: http://www.houzz.com/photos/kitchen
برخی از اندازه ها و استانداردهای ارگونومیک مبلمان آشپزخانه برگرفته ازکتب ” ابعاد انسانی ،فضاهای داخلی” و ” نویفرت” :
- آشپزخانه‌ي كوچك به آشپزخانه‌اي گفته مي‌شود كه مساحت آن كمتر از 14 متر مربع باشد. براي چنين آشپزخانه‌هایی دست كم به 5/3 متر كابينت ديواري و 4 متر كابينت زميني احتياج است.
- كابينت ديواري حداقل بايد 30 سانتيمتر عمق داشته باشد و 70 سانتيمتر ارتفاع؛ و كابينت زميني حداقل 53 سانتيمتر عمق نياز دارد.
- مثلث عملياتي يعني دقيقاً مثلث حدفاصل سينك، اجاق و يخچال نبايد قاعده‌اي كمتر از 2/1 متر يا بيشتر از 7/2 متر داشته باشد و نبايد جزيره‌هاي كاري در داخل آن قرار داشته باشند.
- در آشپزخانه‌هاي كوچك حدود 335 سانتيمتر پيشخوان قابل استفاده با حداقل 40 سانتيمتر عمق نیاز است.
- هيچ نوع ترافيكي نبايد در داخل مثلث عملياتي وجود داشته باشد.
- بازوهای فرعي عملياتي هم بايد حداقل 100 تا 122 سانتيمتر پهنا داشته باشند.
- دستگيره‌ها، كنترلها و كشوها با يك دست هم قابليت عملكرد داشته باشند. هيچ چيز نبايد چنان طراحي شده باشد كه كاربرد دو دست در آن واحد را طلب كند.
- ارگونومي رنگ در معماری آشپزخانه
رنگها در محيط و فضاهاي پيرامون ما از واقعيت و نمودي غير قابل انكار برخوردارند، آنها به صورت مواد رنگين خالص، تيره، روشن و خاكستري وجود دارند و با نور منعكس شده از سطح اشياء توسط بينايي انسان درك مي‌شوند و به روي سلسله عصبي، ذهنيت و روان آدمي تاثير مي‌گذارد. بنابراين، بخشي از تاثيرگذاري رنگها مربوط به نمود و شخصيت مستقل هر رنگ است كه از آن مي‌توان به عنوان «قدرت بيان زبان رنگ» نام برد. بخشي ديگر مربوط به وضعيت ذهني و رواني افراد است. هنرمندان، فلاسفه، محققين و روانشناس‌ها صحبت‌هاي بسياري راجع به تاثيرات رنگ بر روي انسان كرده‌اند. امروزه حتي با نوع انتخاب و استفاده از رنگ‌هاي مشخص، مي‌توان به خصوصيات رواني و شخصيت افراد تا حدود زيادي پي برد.(صدر،26:1381)
مبحث حاضر بيانگر بخشي از تجربيات و آزمون‌هايي است كه مبتني بر شناخت رنگها و درك قواعد معماري و طراحي به دور از محدوديت‌ها صورت پذيرفته است. رنگها وضعيت ذهن، تفكر، علايق و فرهنگ انسان را بازگو مي‌كنند. رنگ در فضاهاي داخلي يك ضرورت است، انسان در هر فرهنگ، مليت و تاريخي كه زندگی می کند، آميخته‌اي از اعمال و اميال در قالب رفتارهاست.لايه‌اي از رنگ همه چيز را مي‌پوشاند و جذابيت تزئيني دارد كه به حفظ علايق مي‌پردازد. رفتار رنگ در انجام كارهاي مختلف بي‌شمار است. رنگ در همه جا خود را تحميل مي‌نمايد. بدين صورت رنگ وظيفه استاتيك يا ديناميكي دارد كه مي‌تواند خاصيت تزئيني يا تخريبي در معماري داشته باشد. براي ايجاد يك جهت‌يابي جديد از زمينه نقاشي ديواري امكاناتي وجود دارد كه بايد مورد استفاده قرار گيرد. در کتب مختلف رنگ شناسی از جمله “کتاب رنگ ایتن” و کتاب “انسان ، معماری و رنگ” ابوالقاسم صدر اطلاعاتی در رابطه با ارگونومی رنگها و تدوین فضای معماری داخلی آشپزخانه ، آمده که بصورتی اجمالی در نوشتار ذیل به آن می پردازیم.
رنگ آبي داراي شخصيتي آرام، تفكر برانگيز، منطقي، خون سرد، لطيف، قابل اعتماد و پر رمز و راز است و تاثيري آرامبخش روي سيستم عصبي دارد. از آنجايي كه رنگ آبي به عنوان كاهنده اشتها عمل مي‌كند،توصیه می شود از اين رنگ براي اتاق ناهارخوري و استفاده نشود. از رنگ آبي در آشپزخانه‌هاي مدرن با وسايل درخشنده و براق استفاده مي‌شود. متريال‌هاي مدرن و جديد در معماري همانند ورق‌هاي مولتي استايل- كامپوزيت آلومينيوم- ترسپا كه بافت‌هاي فلزي، كروميك و تيتانيوم رنگ دارند داراي بالاترين هماهنگي با رنگي آبي هستند و به كارگيري از اين متر‌يال‌ها به صورت كادر، لكه و موضوع، هارموني ويژه‌اي ايجاد مي‌نمايد.جلاي فلزي و رنگ‌هاي متاليك همراه با آبي‌هاي براق، شيشه و كروم، روشي عالي براي ايده‌هاي طراحي محسوب مي‌شوند كه حسي جديد از نوآوري و تكنولوژي را القا مي‌كند.
رنگ سبز تداعي كننده طراوت، پاكي و سادگي است. سبز درخشان در يك طيف رنگ ساده هيجان و شادي آفريني مي‌كند. سبزهاي درخشان و روشن حس زيبايي روييدن و نو شدن را القا مي‌نمايد. سبزهاي ليمويي گزينه مناسب براي آشپزخانه‌هاي كوچك است كه گرما را در فضا متصاعد مي‌كند.رنگ بنفش روشن و طيف آبي سبز، مكمل بسيار قوي در طراحي را تشكيل مي‌دهند كه در صورت انتخاب اين رنگها در كنار هم فضاهاي مدرن و خاص را ايجاد مي‌نمايد. محيطي بسيار شيك و زيبا نمايان مي‌شود.
رنگ قرمز داراي شخصيتي متكي به خود، مسلط به امور، نيرومند، فعال، پرتحرك، سرشار از حس زندگي، سركش و پرهيجان است و در عين حال اين رنگ مي‌تواند آزار دهنده، محرك عصبانيت و آشفتگي‌آور هم باشد و بر اين اساس است كه استفاده از آن در هر فضاي داخلي تاثيرات ويژه‌اي را در كاربران فضا ايجاد مي‌كند كه بايد مورد توجه طرحان داخلي قرار داده شود. به خاطر اثر تحريك كنندگي رنگ قرمز، براي فضاهايي كه حركت و فعاليت در آن مثل آشپزخانه زياد است مناسب مي‌باشد. و از آنجايي كه رنگ قرمز اشتها را زياد مي‌كند، در رستوران‌ها معمولا به كار برده مي‌شود و مي‌تواند يك گزينه خوب براي يك اتاق ناهارخوري رسمي باشد، چراکه احساسات شاداب و معاشرتي را ترويج مي‌كند.
رنگ نارنجي يك رنگ گرم ، شاد و زندگي بخش مي‌باشد. اين رنگ به عنوان يك رنگ انرژي‌زا در نظر گرفته مي‌شود. رنگ نارنجي به طرق گوناگوني شاد به نظر مي‌رسد و مثل زرد تحريك كننده و مانند قرمز مملو از شور و علاقه و نشاط است. از رنگ نارنجي براي اتاق ناهارخوري استفاده مي‌شود.
رنگ زرد شخصيتي دوگانه دارد. از يك طرف جذاب و محرك است و از جذاب و محرك است و از طرف ديگر شكننده و بي‌دوام. در حالت خلوص زرد نمادي از ذكاوت و دانايي است، اما به محض رقيق و تاريك شدن نشانه بي‌اعتمادي، بي خودي و ترديد است. زرد رنگي مهاجم و انعطاف‌پذير است كه به سرعت خاموش مي‌شود و از انرژي مي‌افتد. هيچ رنگي مثل زرد تزئين يا دكوراسيون را روشن نمي‌كند. زرد قويترين گزينه براي روشنتر كردن اتاق يا اتاق‌هايي كه رو به شمال قرار دارند مي‌باشد. اين رنگ براي آشپزخانه، اتاق ناهارخوري و اتاق‌هاي رو به شمال مناسب مي‌باشد.
رنگها معمولاً تاثيري مستقيم بر روي آدمي باقي مي‌‌گذارند. گاهي اين تاثيرات خوشايند و گاهي ناخوشايند هستند. ما نيز در مقابل اين تاثيرات عكس‌العمل نشان مي‌دهيم. از تاثيرات مثبت رنگ احساس رضايت مي‌كنيم و از تاثيرات منفي آن دوري مي‌جوئيم. اين تاثير خوشايند به روي اخلاق، رفتار و برخورد ما با ديگران موثر است و به ارگونومی فضایی آشپزخانه و فعالیت در آن تاثیر می گذارد. (طوفان،104:1391)
- نتیجه گیری
قطعاً جذاب‌ترین فضای داخل منزل آشپزخانه است، به خصوص زنان اهمیت ویژه‌ای برای آشپزخانه منزل خود قائل هستند. متناسب با اندازه آشپزخانه، اغلب خانواده‌ها صبحانه، نهار و حتی شام خود را نیز در آشپزخانه صرف می‌کنند. امروزه درک غیرصحیح از طراحی اصولی آشپزخانه باعث اشتباهات فراوانی گردیده است. بدون التفات به ويژگي‌هاي كالبدي و رواني زنان ، نمي‌توان انتظار كارامدترين آشپزخانه را منطبق با نيازها و ويژگي‌هاي رواني و فيزيكي آنان داشت. در اين ميان گسترش زمينه هاي ارتباط ميان رشته‌اي ارگونومي با معماری اين ضرورت را ايجاد مي‌كند تا با لحاظ كردن مفاهيم پايه در طراحي صنعتي و معماري داخلي، امكان افزايش مطلوبيت فضاهاي آشپزخانه را فراهم كرد. ارگونومی به معنای تناسب اندازه‌ها با اندام و روان انسان است. بطور گویا حد دسترسی زنان به بالاترین طبقه کابینت دیواری یا ارتفاع سینک ظرفشویی هنگام شستن ظروف، می‌تواند متناسب ساخته شود، چراكه استانداردها همیشه کارآیی دقیق را برای ارگونومی آشپزخانه دارند. رعايت دقيق اصول مهندسي فاكتورهاي انساني، نه تنها به انگيزش زنان در استفاده و كارايي فضا مي‌انجامد، بلكه استفاده بهينه از فضاهاي زندگي معماری داخلي آشپزخانه را نيز به دنبال دارد. ايجاد نظم در آشپزخانه در برخي موارد مثل ايجاد شيوه‌هايي از ميان آشفتگي به نظر مي‌رسد، اما يك آشپزخانه كه به خوبي سازماندهي شده مي‌تواند تجربه آشپزي را از هرج و مرج به لذت بدل سازد. آشپزخانه اغلب ركن اصلي خانه در نظر گرفته مي‌شود. آشپزخانه به عنوان محلي براي زماني كه اعضاي خانواده در منزل هستند، براي همه‌ي افراد باقي مانده است. چه در حال آشپزي، تفريح، يا فقط در حال غذا خوردن باشيد، مناسب تر است كه يك آشپزخانه‌ي ارگونومیک خانواده‌پسند براي برطرف كردن نيازهايي مانند ايمني، شادی، و عملكرد داشته باشید. تاثيرات رنگ كه از راه ديدن و با حس بينايي شروع مي‌شود، تبديل به عمل و حسي غير ديداري مي‌شود و احساسات متنوعي را در انسان برمي‌انگيزد.بر اساس آنچه گفته شد توجه به خصوصيات روانشناختي رنگ نيز مي‌تواند در حوزه ارتباط مهندسي فاكتورهاي انساني و طراحي و دكوراسيون داخلي آشپزخانه زن محور تاثير گذار باشد.
فهرست منابع فارسي :
- افشار شفائی مهرداد (1384) سبک ها و شیوه های طراحی آشپزخانه های امروزی ، تهران: انتشارات همراز
- الكساندر، كريستوفر(1380) معماري و راز جاودانگي. ترجمه قيومي. بيدهندي. تهران : دانشگاه شهيد بهشتي
- الكساندر، كريستوفر. چرمايف، جرج (1376)عرصه‌هاي زندگي جمعي و زندگي خصوصي. ترجمه مزيني، منوچهر. تهران : انتشارات دانشگاه تهران
- بادن پاول، شارلوت (1388) طراحی آشپزخانه ، ترجمه محمد رضا شاهی ، تهران : انتشارات یزدا
- پانرو ، جولیوس . زلنیک ، مارتین. (1386) ابعاد انسانی و فضاهای داخلی ، ترجمه محمد احمدی نژاد ، اصفهان : نشر خاک
- تی هال، ادوارد(1388) بعد پنهان ؛ مترجم : منوچهر طبیبیان ؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران
- جوادنيا ، ارمغان(1384) زنان فداكار با كوله باري از خستگي ، روزنامه ايران ؛ شماره 3396 29/11/84 ؛ صفحه 8 (زنان)
- چوبینه،علیرضا. امیرزاده،فرید،(1387) کلیات بهداشت حرفه ای، شیراز: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز
- حسین خواه ، مریم (1388)بازتولید نقش های سنتی زنان در تبلیغات ؛ aftab.ir شنبه ۲۹ فروردین ۱۳۸۸ – ۵۴ : ۱۲
- رحماني،خديجه(1388) ارگونومی کاربردی جهت كاردانان و كارشناسان
- سيد صدر، ابوالقاسم (1381) معماري، رنگ و انسان. تهران: آثار انديشه
- طوفان ، سحر (1391) طرح پژوهشی با عنوان ” رابطه بین معماری داخلی آشپزخانه و خستگی بانوان نمونه مطالعاتی: برجهای مسکونی اسمان تبریز ” ، با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
- نویفرت ؛آرشیتکت دیتا
- مردیت ، کارل (1385) آشپزخانه های حرفه ای . ترجمه عابدین شیرازی ، فرید .فصلنامه هنر و معماري شماره 2 ، صفحات 61-50 ،پائیز 1385
- مردیت ، کارل (1385) آشپزخانه های معاصر . ترجمه عابدین شیرازی ، فرید فصلنامه هنر و معماري شماره 3 ، صفحات 45-34 ، زمستان 1385
فهرست منابع لاتين :
- Mahoney, James.(2010) The Best Kitchen Island Designs, kitchendesignersideas.com
- http://www.houzz.com/photos/kitchen
- http://decoration.wordpress.com
