در سال ۲۰۱۷ شهر آستانه قزاقستان، میزبان بیش از صد کشور در این رویداد مهم جهانی است و از سوی ایران، شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی، مسئولیت حضور ایران در این رویداد را بر عهده دارد. اکسپوها هر کدام یک تم و موضوع اصلی دارند که این موضوع، معمولا برگرفته از یکی از مسائل و چالش‌های مهم جهانی است. مثلا اکسپوی ۲۰۱۵ میلان، که جمهوری اسلامی هم در آن حضور داشت، موضوعش «تغذیه زمین، انرژی برای حیات» بود.
موضوع اکسپوی قزاقستان به «انرژی‌های آینده» اختصاص دارد. در جلسه کارگروه محتوایی در شرکت سهامی نمایشگاه‌ها، از دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلفی که عمدتا نسبتی با موضوع انرژی داشتند، حضور داشتند و سناریوهای مختلفی را برای چگونگی ارائه محتوا در غرفه ایران پیشنهاد می‌کردند. به‌ویژه اینکه، وقتی مسئله انرژی‌های آینده مطرح باشد، با توجه به شرایط خاصی که امروزه کره‌زمین در حوزه انرژی تجربه می‌کند، مسئله ابعاد پراهمیتی می‌یابد.
زمانی که بحث انرژی و انرژی‌های آینده مطرح می‌شود، افراد مختلف با تخصص‌های مختلف، هر یک از زاویه خاص خود به این موضوع نگاه می‌کنند. بالطبع برای من به‌عنوان یک معمار، موضوع انرژی در ارتباط با معماری ابعاد پررنگ‌تری می‌گیرد، به‌ویژه اینکه آمارها نشان می‌دهد بخش ساختمان در کشور، حدود ٤٠ درصد از مصرف انرژی را به خود اختصاص می‌دهد. مسئله نسبت انرژی و معماری و ساختمان را می‌توانیم از سه زاویه مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم، یکی سابقه تاریخی سرزمین پهناور ایران در مواجهه با موضوع انرژی است. زاویه دوم نسبتی است که معماری امروز ما با مسئله انرژی برقرار می‌کند و سوم؛ چشم‌اندازی است که می‌توانیم برای آینده در نسبت معماری و انرژی متصور باشیم.
واقعیت این است که در این سرزمین، سابقه درخشانی در تعامل با شرایط اقلیمی و در تعامل با طبیعت وجود داشته است که عمدتا این تعامل، نتیجه مواجهه درست، با مسئله انرژی بوده است. حتی می‌توان ادعا کرد شاکله و ساختار اصلی معماری و شهرسازی در ایران – و البته در بسیاری از کشورها – را مسئله نحوه مواجهه با شرایط اقلیمی تعیین می‌کرده و جالب اینجاست که این تعامل از مقیاس ساختار شهر (مانند جهت‌گیری جغرافیایی، شیوه گسترش شهر، تناسبات گذرها) تا مقیاس بناها (نوع توده‌گذاری و پروخالی‌های بناها، ترکیب حیاط و حجم‌های ساختمانی، تناسبات طول و عرض و ارتفاع در حیاط‌ها) تا عناصر معماری (برای مثال شکل متفاوت بادگیرهای بندرلنگه و بادگیرهای یزد) تا نوع استفاده از مصالح ساختمانی قابل مطالعه است.
واقعیت این است که در سرزمین ایران، با وجود سابقه درخشانی که در تعامل معماری با انرژی و تعامل با طبیعت وجود دارد، امروز برخورد مناسبی با مسئله انرژی، آن‌هم در شرایطی که انرژی به یکی از رقابت‌های اساسی دنیای امروز تبدیل شده است، مشاهده نمی‌شود. ما در ساختمان‌های امروزی، بدترین شکل مواجهه را با مسئله انرژی داریم. نه در مقیاس توسعه شهر، نه در موضوع قطعه‌بندی زمین‌ها، نه در شیوه‌های طراحی و نه در کیفیت اجرا، مسئله انرژی، اساسا مسئله ما نیست. درحقیقت با وجود شعارهایی که سر می‌دهیم، در هر یک از این زمینه‌ها، بسیار بد عمل می‌کنیم.
ساختمان‌هایی که ما امروزه در تهران، اهواز، بوشهر و رشت می‌سازیم، تفاوتی با هم ندارند. گاه‌گاه، معدود ساختمان‌هایی هم که با شعار پایداری ساخته می‌شوند، اگر برخلاف تصور من، خوشبین باشیم و آنها را نوعی ژست متفاوت‌بودن در دهه‌های اخیر ندانیم، تعدادشان بسیار ناچیز و کم‌شمار است و اساسا هیچ ربطی به جریان عمومی ساخت‌وساز ندارند. همین ساختمان‌های شبیه به هم را هم در اجرای آنها چنان بد عمل می‌کنیم که هدررفت انرژی در آنها با هیچ معیار عقلی‌ای نمی‌خواند و تنها توجیه‌کننده آن، سوداگری اقتصادی در سیستم بیمار جریان عمومی ساخت‌وساز ماست.
اکنون اکسپوی قزاقستان، موضوعش «انرژی‌های آینده» است. وقتی از انرژی‌های آینده صحبت می‌شود، بخش عمده‌ای از همین انرژی‌های آینده، همان‌هایی هستند که ما در معماری گذشته، به شیوه‌های خاص خودمان از آنها بهره می‌گرفته‌ایم. طبعا بخش عمده‌ای از انرژی‌های آینده، انرژی‌های پاک و انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی حاصل از باد، خورشید، گرمای محیط و… است.
ما در سابقه تاریخی، سابقه درخشانی از تعامل معماری با این گونه انرژی‌ها داشته‌ایم؛ اما این تعامل با توجه به امکانات هر دوران متفاوت بوده است. اکنون پرسش اینجاست که در زاویه سوم نگاه به این موضوع یعنی «چشم‌اندازی که می‌توانیم برای آینده در نسبت معماری و انرژی متصور باشیم» می‌توان امیدوار به تعامل معنادار دیگری میان انرژی و معماری بود؟
آن‌هم در شرایطی که امروز، فناوری‌هایی در اختیار داریم که به مدد این فناوری‌ها، این تعامل می‌تواند بازتعریف شود و شیوه‌های تازه‌ای از این تعامل، تبدیل به جریانی قابل تعمیم در ساخت‌وساز عمومی باشد؟ آیا اکسپوی ٢٠١٧ قزاقستان می‌تواند فرصتی باشد تا بیشتر در این باب بیندیشیم؟ و درنهایت؛ آیا متولیان امر این فرصت و این اشتیاق را به جامعه معماری خواهند داد و آیا جامعه معماری، در میان انبوه مسائل ریزودرشت، به این دغدغه روی خوش نشان خواهد داد؟
نویسنده: علی اعطا ، مشاور رسانه ای معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی
منبع: روزنامه شرق شماره ۲۵۷۶
بدون دیدگاه